Overheidsoverschot van 10 miljard euro in eerste halfjaar 2022

23-9-2022 06:30

De Nederlandse overheid realiseerde in de eerste helft van 2022 een overschot van ruim 10 miljard euro. Halverwege vorig jaar was er nog een tekort van 13 miljard euro. De overheidsschuld kwam aan het eind van het eerste halfjaar van 2022 uit op 458 miljard euro, 9 miljard euro meer dan aan het begin van het jaar. Dit meldt het CBS op basis van nieuwe cijfers over de overheidsfinanciën.

Na twee coronajaren met tekorten schrijft de overheid weer zwarte cijfers over het eerste halfjaar. De afgelopen twintig jaar behaalde de overheid alleen in 2018 en 2019 hogere overschotten over het eerste halfjaar. Wel worden in de tweede helft van 2022 extra uitgaven van de overheid verwacht. De miljoenennota 2023 van het ministerie van Financiën gaat uit van een tekort van 8,5 miljard euro voor heel 2022, oftewel 0,9 procent van het bruto binnenlands product (bbp).

Overheidssaldo
Jaar	Eerste halfjaar (mld euro)	Tweede halfjaar (mld euro)
2006	-2,589	2,398
2007	-2,380	0,944
2008	-0,269	1,076
2009	-13,358	-19,238
2010	-16,739	-17,391
2011	-13,102	-15,788
2012	-10,348	-15,325
2013	-6,276	-13,252
2014	-6,428	-8,708
2015	-5,202	-8,209
2016	1,402	-0,503
2017	7,618	2,503
2018	11,828	-0,200
2019	13,511	1,117
2020	-10,204	-19,384
2021*	-12,559	-9,769
2022*	10,364
* voorlopige cijfers

Overheidssaldo
Jaar	Eerste halfjaar (mld euro)	Tweede halfjaar (mld euro)
2006	-2,589	2,398
2007	-2,380	0,944
2008	-0,269	1,076
2009	-13,358	-19,238
2010	-16,739	-17,391
2011	-13,102	-15,788
2012	-10,348	-15,325
2013	-6,276	-13,252
2014	-6,428	-8,708
2015	-5,202	-8,209
2016	1,402	-0,503
2017	7,618	2,503
2018	11,828	-0,200
2019	13,511	1,117
2020	-10,204	-19,384
2021*	-12,559	-9,769
2022*	10,364
* voorlopige cijfers

Inkomsten overheid 12 procent toegenomen

De overheidsinkomsten stegen het eerste halfjaar met 12 procent, oftewel 22 miljard euro, ten opzichte van dezelfde periode een jaar eerder. Ruim 17 miljard euro van de toename kwam uit belastingen en wettelijke premies. Met name de vennootschapsbelasting en de btw droegen bij aan deze toename, respectievelijk met bijna 7 miljard euro en bijna 5 miljard euro. Ook stegen de inkomsten uit de loon- en inkomstenheffing met 4 miljard euro. De opbrengsten uit de energiebelasting namen daarentegen door lagere tarieven en iets minder verbruik met 1 miljard euro af. De collectievelastendruk bedroeg 39,3 procent van het bbp. Vanaf 2020 bedraagt de collectievelastendruk meer dan 39 procent. Tien jaar geleden was de lastendruk 4 procentpunt lager.

De overige inkomsten namen met 4 miljard euro toe. Hogere aardgasprijzen hebben geleid tot 3 miljard euro meer aan opbrengsten uit aardgas.

Belasting- en premiedruk
Jaar	Collectieve lastendruk (% bbp)
2006	35,7
2007	35,2
2008	35,6
2009	34,8
2010	35,2
2011	35,1
2012	35,3
2013	35,8
2014	36,7
2015	36,5
2016	38,0
2017	38,3
2018	38,4
2019	38,8
2020	39,4
2021*	39,2
2022*	39,3
* eerste halfjaar, voorlopige cijfers

Belasting- en premiedruk
Jaar	Collectieve lastendruk (% bbp)
2006	35,7
2007	35,2
2008	35,6
2009	34,8
2010	35,2
2011	35,1
2012	35,3
2013	35,8
2014	36,7
2015	36,5
2016	38,0
2017	38,3
2018	38,4
2019	38,8
2020	39,4
2021*	39,2
2022*	39,3
* eerste halfjaar, voorlopige cijfers

Uitgaven licht afgenomen

De overheidsuitgaven zijn het eerste halfjaar met 1 miljard euro licht afgenomen ten opzichte van dezelfde periode vorig jaar. Vanaf 2017 zijn de uitgaven na jarenlange stabilisatie toegenomen. De laatste twee jaar was de toename nog sterker als gevolg van de corona-uitgaven. De afname in de eerste helft van 2022 lijkt een tijdelijke trendbreuk omdat op basis van de recente miljoenennota extra uitgaven in de tweede helft van 2022 en in 2023 worden verwacht.

Door de afbouw van de coronamaatregelen van het Rijk zijn de subsidies in de eerste helft van 2022 bijna 10 miljard euro lager dan vorig jaar in dezelfde periode. Tegenover deze lagere lasten stonden hogere uitgaven, vooral aan beloningen van overheidspersoneel en aan uitkeringen en zorg, tezamen 6 miljard euro meer dan halverwege vorig jaar. Daarnaast namen de kapitaaloverdrachten met 2 miljard euro fors toe, onder meer door compensatie van de NAM in het kader van aardgasopslag in Norg.

Overheidsinkomsten en -uitgaven, per halfjaar
Jaar	Halfjaar	Inkomsten (mld euro)	Uitgaven (mld euro)
2006	1e halfjaar	123,7	126,3
2006	2e halfjaar	129,8	127,4
2007	1e halfjaar	129,7	132,1
2007	2e halfjaar	133,2	132,3
2008	1e halfjaar	140,8	141,0
2008	2e halfjaar	141,3	140,2
2009	1e halfjaar	134,5	147,8
2009	2e halfjaar	132,2	151,4
2010	1e halfjaar	138,0	154,8
2010	2e halfjaar	135,7	153,1
2011	1e halfjaar	141,2	154,3
2011	2e halfjaar	136,6	152,4
2012	1e halfjaar	143,8	154,2
2012	2e halfjaar	137,5	152,9
2013	1e halfjaar	149,5	155,8
2013	2e halfjaar	140,3	153,6
2014	1e halfjaar	150,3	156,7
2014	2e halfjaar	144,0	152,7
2015	1e halfjaar	151,9	157,1
2015	2e halfjaar	144,1	152,4
2016	1e halfjaar	158,8	157,4
2016	2e halfjaar	151,3	151,8
2017	1e halfjaar	165,4	157,8
2017	2e halfjaar	158,1	155,6
2018	1e halfjaar	175,2	163,3
2018	2e halfjaar	163,7	163,9
2019	1e halfjaar	185,2	171,6
2019	2e halfjaar	172,0	170,8
2020	1e halfjaar	178,2	188,4
2020	2e halfjaar	173,2	192,6
2021*	1e halfjaar	188,1	200,6
2021*	2e halfjaar	188,7	198,5
2022*	1e halfjaar	209,7	199,3
* voorlopige cijfers

Overheidsinkomsten en -uitgaven, per halfjaar
Jaar	Halfjaar	Inkomsten (mld euro)	Uitgaven (mld euro)
2006	1e halfjaar	123,7	126,3
2006	2e halfjaar	129,8	127,4
2007	1e halfjaar	129,7	132,1
2007	2e halfjaar	133,2	132,3
2008	1e halfjaar	140,8	141,0
2008	2e halfjaar	141,3	140,2
2009	1e halfjaar	134,5	147,8
2009	2e halfjaar	132,2	151,4
2010	1e halfjaar	138,0	154,8
2010	2e halfjaar	135,7	153,1
2011	1e halfjaar	141,2	154,3
2011	2e halfjaar	136,6	152,4
2012	1e halfjaar	143,8	154,2
2012	2e halfjaar	137,5	152,9
2013	1e halfjaar	149,5	155,8
2013	2e halfjaar	140,3	153,6
2014	1e halfjaar	150,3	156,7
2014	2e halfjaar	144,0	152,7
2015	1e halfjaar	151,9	157,1
2015	2e halfjaar	144,1	152,4
2016	1e halfjaar	158,8	157,4
2016	2e halfjaar	151,3	151,8
2017	1e halfjaar	165,4	157,8
2017	2e halfjaar	158,1	155,6
2018	1e halfjaar	175,2	163,3
2018	2e halfjaar	163,7	163,9
2019	1e halfjaar	185,2	171,6
2019	2e halfjaar	172,0	170,8
2020	1e halfjaar	178,2	188,4
2020	2e halfjaar	173,2	192,6
2021*	1e halfjaar	188,1	200,6
2021*	2e halfjaar	188,7	198,5
2022*	1e halfjaar	209,7	199,3
* voorlopige cijfers

Schuldquote eerste halfjaar gedaald

Ondanks het overschot van 10 miljard euro nam in het eerste halfjaar de schuld van de overheid toe, met 9 miljard euro tot 458 miljard euro. Het overtollige geld heeft de overheid gestald op bankrekeningen en deposito’s, die met 16 miljard euro zijn toegenomen.

De schuld als percentage van het bbp kwam aan het eind van het tweede kwartaal van 2022 uit op 50,9 procent van het bbp. Dit is een daling van 1,6 procentpunt ten opzichte van eind 2021. Weliswaar nam de schuld in euro’s toe, maar het bbp is afgelopen halfjaar veel sterker toegenomen. De schuldquote bereikte tijdens de coronacrisis, aan het eind van het derde kwartaal van 2020, nog een top van 55,3 procent. Nu nadert de schuldquote de laagste stand sinds de kredietcrisis, die eind 2019 werd genoteerd. Toen bedroeg de schuldquote 48,5 procent.

Schuldquote
Jaar	Kwartaal	EMU-norm (% bbp)	Schuldquote (% bbp)
2008	1e kwartaal	60	43,9
2008	2e kwartaal	60	43,8
2008	3e kwartaal	60	44,1
2008	4e kwartaal	60	54,7
2009	1e kwartaal	60	57,5
2009	2e kwartaal	60	56,6
2009	3e kwartaal	60	57,2
2009	4e kwartaal	60	56,8
2010	1e kwartaal	60	57,6
2010	2e kwartaal	60	59,2
2010	3e kwartaal	60	59,0
2010	4e kwartaal	60	59,3
2011	1e kwartaal	60	59,4
2011	2e kwartaal	60	60,4
2011	3e kwartaal	60	61,1
2011	4e kwartaal	60	61,7
2012	1e kwartaal	60	62,5
2012	2e kwartaal	60	63,9
2012	3e kwartaal	60	64,9
2012	4e kwartaal	60	66,2
2013	1e kwartaal	60	66,6
2013	2e kwartaal	60	68,3
2013	3e kwartaal	60	67,8
2013	4e kwartaal	60	67,7
2014	1e kwartaal	60	67,1
2014	2e kwartaal	60	68,5
2014	3e kwartaal	60	68,1
2014	4e kwartaal	60	67,9
2015	1e kwartaal	60	68,9
2015	2e kwartaal	60	66,7
2015	3e kwartaal	60	65,8
2015	4e kwartaal	60	64,6
2016	1e kwartaal	60	64,3
2016	2e kwartaal	60	63,2
2016	3e kwartaal	60	61,7
2016	4e kwartaal	60	61,9
2017	1e kwartaal	60	59,7
2017	2e kwartaal	60	59,0
2017	3e kwartaal	60	57,2
2017	4e kwartaal	60	57,0
2018	1e kwartaal	60	55,2
2018	2e kwartaal	60	54,1
2018	3e kwartaal	60	53,0
2018	4e kwartaal	60	52,4
2019	1e kwartaal	60	50,8
2019	2e kwartaal	60	50,9
2019	3e kwartaal	60	49,2
2019	4e kwartaal	60	48,5
2020	1e kwartaal	60	49,4
2020	2e kwartaal	60	55,1
2020	3e kwartaal	60	55,3
2020	4e kwartaal	60	54,7
2021*	1e kwartaal	60	55,2
2021*	2e kwartaal	60	54,5
2021*	3e kwartaal	60	52,8
2021*	4e kwartaal	60	52,4
2022*	1e kwartaal	60	50,7
2022*	2e kwartaal	60	50,9
* voorlopige cijfers

Schuldquote
Jaar	Kwartaal	EMU-norm (% bbp)	Schuldquote (% bbp)
2008	1e kwartaal	60	43,9
2008	2e kwartaal	60	43,8
2008	3e kwartaal	60	44,1
2008	4e kwartaal	60	54,7
2009	1e kwartaal	60	57,5
2009	2e kwartaal	60	56,6
2009	3e kwartaal	60	57,2
2009	4e kwartaal	60	56,8
2010	1e kwartaal	60	57,6
2010	2e kwartaal	60	59,2
2010	3e kwartaal	60	59,0
2010	4e kwartaal	60	59,3
2011	1e kwartaal	60	59,4
2011	2e kwartaal	60	60,4
2011	3e kwartaal	60	61,1
2011	4e kwartaal	60	61,7
2012	1e kwartaal	60	62,5
2012	2e kwartaal	60	63,9
2012	3e kwartaal	60	64,9
2012	4e kwartaal	60	66,2
2013	1e kwartaal	60	66,6
2013	2e kwartaal	60	68,3
2013	3e kwartaal	60	67,8
2013	4e kwartaal	60	67,7
2014	1e kwartaal	60	67,1
2014	2e kwartaal	60	68,5
2014	3e kwartaal	60	68,1
2014	4e kwartaal	60	67,9
2015	1e kwartaal	60	68,9
2015	2e kwartaal	60	66,7
2015	3e kwartaal	60	65,8
2015	4e kwartaal	60	64,6
2016	1e kwartaal	60	64,3
2016	2e kwartaal	60	63,2
2016	3e kwartaal	60	61,7
2016	4e kwartaal	60	61,9
2017	1e kwartaal	60	59,7
2017	2e kwartaal	60	59,0
2017	3e kwartaal	60	57,2
2017	4e kwartaal	60	57,0
2018	1e kwartaal	60	55,2
2018	2e kwartaal	60	54,1
2018	3e kwartaal	60	53,0
2018	4e kwartaal	60	52,4
2019	1e kwartaal	60	50,8
2019	2e kwartaal	60	50,9
2019	3e kwartaal	60	49,2
2019	4e kwartaal	60	48,5
2020	1e kwartaal	60	49,4
2020	2e kwartaal	60	55,1
2020	3e kwartaal	60	55,3
2020	4e kwartaal	60	54,7
2021*	1e kwartaal	60	55,2
2021*	2e kwartaal	60	54,5
2021*	3e kwartaal	60	52,8
2021*	4e kwartaal	60	52,4
2022*	1e kwartaal	60	50,7
2022*	2e kwartaal	60	50,9
* voorlopige cijfers

Het overheidssaldo en de schuldquote zijn belangrijke graadmeters voor de stand van de overheidsfinanciën in een land. De Europese normen hiervoor zijn een maximaal tekort van 3 procent in een jaar en een maximale schuld van 60 procent van het bbp aan het eind van het jaar. De schuld en het tekort kwamen in 2021 beide onder de norm uit. Vanwege de uitzonderlijke omstandigheden als gevolg van de coronapandemie heeft de Europese Commissie de Europese begrotingsregels echter tijdelijk opgeschort.

Bronnen

StatLine - Overheidsfinanciën; kerncijfers

Relevante links

Kwartaalmonitor - Overheidsfinanciën, tweede kwartaal 2022
Visualisatie - Dashboard overheidsfinanciën