Purperslak verder toegenomen in Zeeuwse wateren

23-2-2022 00:00

De toename van de populatie van de in zoutwater levende purperslak in de Oosterschelde is al eind jaren negentig ingezet, maar de populatie in de Westerschelde herstelt ook sinds enkele jaren. In 2014 werd deze weekdiersoort hier voor het eerst weer waargenomen. Dit blijkt uit nieuwe cijfers van het CBS, gepubliceerd op het Compendium voor de Leefomgeving. Het herstel van de purperslak wordt in verband gebracht met het wereldwijde verbod op het gebruik van tributyltin-(TBT)-houdende verven in de scheepvaart, dat sinds 2003 van kracht is.

Onder de waterlijn van schepen ontwikkelt zich na verloop van tijd een zogenaamde ‘baard’ van zeeorganismen, zoals waterpokken. Schepen ondervinden daardoor meer weerstand, waardoor hun brandstofverbruik stijgt. Rond 1960 werden daarom aangroeiwerende coatings gebruikt; coatings met tributyltin (TBT) waren het meest effectief. Purperslakken bleken bijzonder gevoelig voor deze chemicaliën, en verdwenen of namen sterk af. Na een verbod op TBT in 2003 namen de populaties van deze zoutwaterslak geleidelijk weer toe.

Afname purperslak door remming voortplanting

Tussen 1960 en 1995 is de populatie purperslakken in de Oosterschelde met circa 90 procent gedaald, en is deze soort in de Westerschelde bijna helemaal verdwenen. Aan de Noordzeekust is de soort tot 2005 veel minder achteruitgegaan, waarschijnlijk doordat de concentraties TBT daar lager bleven.

De afname van purperslakken in de Oosterschelde en Westerschelde wordt in verband gebracht met de toepassing van TBT. Deze stof verstoort de voortplanting van verschillende soorten weekdieren, zoals wulk, noordhoren, gevlochten fuikhoren en gewone alikruik. De purperslak geldt als één van de meest gevoelige soorten voor TBT.

Purperslakken
Jaar	Oosterschelde (1960=100)	Noordzee (1960=100)	Westerschelde (1960=100)
1960	100	100	100
1961	100	100	100
1962	100	97	100
1963	99	95	100
1964	98	93	100
1965	111	92	87
1966	99	92	87
1967	97	92	87
1968	97	92	87
1969	93	92	87
1970	109	92	80
1971	109	90	73
1972	91	91	73
1973	91	91	73
1974	91	91	73
1975	88	92	65
1976	88	92	65
1977	83	92	34
1978	78	92	34
1979	61	90	17
1980	59	90	17
1981	48	89	17
1982	45	89	17
1983	39	87	17
1984	34	87	17
1985	32	87	17
1986	27	87	17
1987	24	84	17
1988	26	84	17
1989	24	84	7
1990	22	84	7
1991	17	84	7
1992	18	85	6
1993	15	87	0
1994	15	88	0
1995	17	88	0
1996	14	87	0
1997	5	85	0
1998	7	84	0
1999	12	84	0
2000	19	83	0
2001	15	82	0
2002	15	81	0
2003	18	81	0
2004	20	81	0
2005	27	81	0
2006	48	77	0
2007	48	65	0
2008	57	34	0
2009	54	26	0
2010	47	25	0
2011	48	27	0
2012	45	31	1
2013	60	34	3
2014	64	37	9
2015	60	40	13
2016	49	25	14
2017	68	26	16
2018	65	30	16
2019	66	31	14
2020	67	26	19
2021	69	29	24
Bron: CBS, Stichting ANEMOON

Purperslakken
Jaar	Oosterschelde (1960=100)	Noordzee (1960=100)	Westerschelde (1960=100)
1960	100	100	100
1961	100	100	100
1962	100	97	100
1963	99	95	100
1964	98	93	100
1965	111	92	87
1966	99	92	87
1967	97	92	87
1968	97	92	87
1969	93	92	87
1970	109	92	80
1971	109	90	73
1972	91	91	73
1973	91	91	73
1974	91	91	73
1975	88	92	65
1976	88	92	65
1977	83	92	34
1978	78	92	34
1979	61	90	17
1980	59	90	17
1981	48	89	17
1982	45	89	17
1983	39	87	17
1984	34	87	17
1985	32	87	17
1986	27	87	17
1987	24	84	17
1988	26	84	17
1989	24	84	7
1990	22	84	7
1991	17	84	7
1992	18	85	6
1993	15	87	0
1994	15	88	0
1995	17	88	0
1996	14	87	0
1997	5	85	0
1998	7	84	0
1999	12	84	0
2000	19	83	0
2001	15	82	0
2002	15	81	0
2003	18	81	0
2004	20	81	0
2005	27	81	0
2006	48	77	0
2007	48	65	0
2008	57	34	0
2009	54	26	0
2010	47	25	0
2011	48	27	0
2012	45	31	1
2013	60	34	3
2014	64	37	9
2015	60	40	13
2016	49	25	14
2017	68	26	16
2018	65	30	16
2019	66	31	14
2020	67	26	19
2021	69	29	24
Bron: CBS, Stichting ANEMOON

Herstel purperslak in Ooster- en Westerschelde

Eind jaren negentig nam de purperslak weer toe in de Oosterschelde. Vanaf 2013 blijkt hier voor deze soort geen sprake meer van verstoorde voortplanting [1], langs de Noordzeekust is dit sinds 2016 niet meer het geval [2]. De populatie in de Oosterschelde zit momenteel op zo’n 70 procent van het niveau van rond 1960.

In 2014 werd de purperslak weer aangetroffen in de monding van de Westerschelde. Hier waren de TBT-gehaltes ooit het hoogst, en werd pas eind 2020 vastgesteld dat er geen negatieve gevolgen meer waren voor de purperslak. Eind 2021 is de populatie in de Westerschelde weer verder toegenomen ten opzichte van de laatste telling in 2016, en bedraagt nu ongeveer 25 procent van de populatie van rond 1960. De purperslakpopulatie beperkt zich nog wel tot de monding. Verdere verspreiding in de Westerschelde lijkt nu een kwestie van tijd.

Latere afname in Noordzee geen gevolg van TBT

Terwijl de purperslak in de Oosterschelde al bezig was met zijn herstel, nam de soort langs de Noordzeekust juist sterk af vanaf 2006. Dit werd veroorzaakt door het grotendeels verdwijnen van een grote populatie purperslakken aan de Westkapelse Zeedijk op Walcheren, veruit de grootste populatie van deze soort langs de Nederlandse Noordzeekust. Door zandsuppleties en bekleding van dijk en strekdammen was daar vrijwel de gehele populatie verloren gegaan. Sinds 2011 trad weer herstel op nadat veel van het gesuppleerde zand was weggespoeld. Daarna zijn er opnieuw zandsuppleties uitgevoerd, zodat de populatie langs de Noordzee meerdere keren is afgenomen en enigszins hersteld.

Bronnen

Compendium voor de Leefomgeving - Purperslak en aangroeiwerende verven
CBS - Indexen en Trends (TRIM)

Relevante links

[1] Sneekes, A.C. et al. - Biotamonitoring Rijkswateren tot en met 2020
[2] Hallers-Tjabbes, C.C. ten et al. - Imposex and organotin concentrations in Buccinum undatum and Neptunea antiqua from the North Sea: relationship to shipping density and hydro-graphical conditions
Gmelig Meyling, A. et al. - Hoe door TBT-afname de purperslakken terugkwamen