Brede welvaart stabiel ondanks corona, maar grote druk op natuur

Het CBS publiceert elk jaar op Verantwoordingsdag de monitor op verzoek van het kabinet. De monitor beschrijft hoe de brede welvaart zich in Nederland heeft vertaald in een kwaliteit van leven ‘hier en nu’, en welke druk door dit welvaartsstreven is gelegd op volgende generaties en op mensen in andere landen.

Consumptie krimpt, beschikbaar inkomen groeit

Het volume van het bbp per hoofd van de bevolking nam in het coronajaar 2020 met 4,3 procent af. Het reëel beschikbaar inkomen van alle huishoudens in Nederland nam met 2,4 procent toe, meer dan in 2019. Dit kwam vooral doordat werknemers meer verdienden. De cao-lonen stegen in 2020 met 3,0 procent het sterkst in 12 jaar. Het aantal banen en het aantal gewerkte uren daalden, maar door de steunmaatregelen van de overheid kregen veel werknemers toch hun volledige loon doorbetaald. De inkomsten uit sociale uitkeringen waren hoger door zowel meer pensioen- als werkloosheidsuitkeringen.
Wel liep in 2020 het volume van de individuele consumptie per inwoner met 5,7 procent terug. Consumenten konden een deel van het jaar geen winkels of horeca bezoeken of op stap gaan, en ook waren ze vanwege de onzekere tijden wellicht terughoudend met hun aankopen. Het percentage mensen dat zich veel zorgen maakt over de financiële toekomst is in 2020 gedaald. Wel maakt een toenemend aantal werknemers zich zorgen of ze hun baan kunnen behouden.

Minder contacten

Meer tevreden werknemers

Intering op natuurlijke hulpbronnen

Om de brede welvaart op peil te houden, is economisch, natuurlijk, menselijk en sociaal kapitaal nodig. De hoeveelheid kapitaal per inwoner moet op zijn minst gelijk blijven, willen volgende generaties een zelfde niveau van welvaart kunnen bereiken.
Bij het menselijk kapitaal en sociaal kapitaal laten alle indicatoren een stabiele tot stijgende trend zien. De werkgelegenheid en het opleidingsniveau nemen bijvoorbeeld toe, net als het vertrouwen van mensen in elkaar en in instituties. Bij economisch kapitaal is sprake van een gemengd beeld. Bij de kenniskapitaalgoederenvoorraad is de trend die voorheen stijgend was, nu stabiel geworden.
Kenniskapitaal bestaat onder meer uit intellectueel eigendom, software en de door onderzoek opgedane kennis. De gemiddelde schuld per huishouden vertoont inmiddels een trendmatige stijging.

Het is vooral het natuurlijk kapitaal waar de intering op hulpbronnen het grootst is. Maar liefst 45 procent van de natuurlijk-kapitaalindicatoren laten een dalende trend zien. Naar Europese maatstaven is de staat van de natuur en biodiversiteit niet goed te noemen. Het percentage natuur en bosgebieden in ons land behoort tot de laagste in Europa en het overschot aan stikstof per hectare cultuurgrond is het hoogste van alle 19 EU-landen waarvoor cijfers beschikbaar zijn. Niet alleen legt Nederland een grote druk op het eigen natuurlijk kapitaal, ook het beslag op grondstoffen elders in de wereld is groot. Zowel de totale invoer van biomassa en de invoer van metalen uit ontwikkelingslanden is trendmatig toegenomen. In vergelijking met andere landen importeert Nederland relatief veel natuurlijke hulpbronnen.

Naar een duurzame samenleving in 2030?

Is Nederland met de huidige ontwikkeling van de brede-welvaartsindicatoren op weg naar een meer duurzame samenleving? De indicatoren van de 17 zogeheten Sustainable Development Goals (SDG’s), de duurzaamheidsdoelen, laten zien of Nederland zich in een meer duurzame richting ontwikkelt. Het SDG-initiatief is in 2015 door de Verenigde Naties geformuleerd en 193 landen hebben zich aan deze agenda voor duurzame ontwikkeling (tot 2030) gecommitteerd.

Een aantal indicatoren wijst op een positieve ontwikkeling. Dat wil zeggen dat de aan deze duurzaamheidsdoelen gekoppelde indicatoren zich zo ontwikkelen dat Nederland op koers ligt om deze doelen in 2030 te halen. Dit geldt bijvoorbeeld voor de duurzaamheidsdoelen kwaliteitsonderwijs (SDG 4: o.a. een hoog percentage hoogopgeleiden, veel mensen die over veel (digitale) vaardigheden beschikken); gendergelijkheid (SDG 5: o.a. een hoger percentage economisch zelfstandige vrouwen, kleinere uurloonverschillen tussen mannen en vrouwen) en betaalbare en duurzame energie (SDG 7: o.a. hoge investeringen in duurzame-energievoorzieningen, afname van de energie-intensiteit van de economie).

Andere indicatoren geven het signaal dat Nederland verder van de VN-doelen verwijderd raakt. Dit geldt bijvoorbeeld voor goede gezondheid en welzijn (SDG 3: steeds meer Nederlanders zijn te dik en meer Nederlanders drinken alcohol); financiële houdbaarheid (SDG 10: Nederlanders hebben hogere (hypotheek)schulden, en er zijn zorgen over de houdbaarheid van het pensioenstelsel).

In vergelijking met andere Europese landen blijft Nederland achter bij SDG 13 (klimaatactie). Bij SDG 7 (betaalbare en duurzame energie) en SDG 15 (leven op het land) is inmiddels een positie in de middengroep in de Europese Unie bereikt. Voorheen nam Nederland voor deze SDG’s nog een positie in de Europese achterhoede in.

Trends in Nederland van de 17 SDG^plus-doelstellingen

Deze figuur toont per doelstelling het aandeel in het totale aantal gemeten indicatoren.

Gesorteerd op SDG

Gesorteerd percentage groene trends, hoog naar laag

Gesorteerd percentage rode trends, hoog naar laag

1 Geen armoede

41,7%

41,7%

16,7%

2 Geen honger

46,2%

46,2%

7,7%

3 Goede gezondheid en welzijn

12,5%

56,3%

31,3%

4 Kwaliteitsonderwijs

60%

20%

20%

5 Gendergelijkheid

76,9%

15,4%

7,7%

6 Schoon water en sanitair

46,2%

38,5%

15,4%

7 Betaalbare en duurzame energie

45,5%

27,3%

27,3%

8.1 Waardig werk en economische groei: economie en productiefactoren

33,3%

60%

6,7%

8.2 Waardig werk en economische groei: arbeid en vrije tijd

40%

53,3%

6,7%

9.1 Industrie, innovatie en infrastructuur: infrastructuur en mobiliteit

30,8%

30,8%

38,5%

9.2 Industrie, innovatie en infrastructuur: duurzame bedrijvigheid

41,7%

58,3%

9.3 Industrie, innovatie en infrastructuur: kennis en innovatie

38,5%

46,2%

15,4%

10.1 Ongelijkheid verminderen: sociale samenhang en ongelijkheid

40%

40%

20%

10.2 Ongelijkheid verminderen: financiële houdbaarheid

26,7%

40%

33,3%

11.1 Duurzame steden en gemeenschappen: wonen

30,8%

30,8%

38,5%

11.2 Duurzame steden en gemeenschappen: leefomgeving

55,6%

22,2%

22,2%

12 Verantwoorde consumptie en productie

30,8%

69,2%

13 Klimaatactie

71,4%

14,3%

14,3%

14 Leven in het water

100%

15 Leven op het land

8,3%

41,7%

50%

16.1 Vrede, justitie en sterke publieke diensten: veiligheid en vrede

33,3%

58,3%

8,3%

16.2 Vrede, justitie en sterke publieke diensten: instituties

12,5%

50%

37,5%

17 Partnerschap om doelstellingen te bereiken

50%

50%

5 Gendergelijkheid

76,9%

15,4%

7,7%

13 Klimaatactie

71,4%

14,3%

14,3%

4 Kwaliteitsonderwijs

60%

20%

20%

11.2 Duurzame steden en gemeenschappen: leefomgeving

55,6%

22,2%

22,2%

17 Partnerschap om doelstellingen te bereiken

50%

50%

2 Geen honger

46,2%

46,2%

7,7%

6 Schoon water en sanitair

46,2%

38,5%

15,4%

7 Betaalbare en duurzame energie

45,5%

27,3%

27,3%

1 Geen armoede

41,7%

41,7%

16,7%

9.2 Industrie, innovatie en infrastructuur: duurzame bedrijvigheid

41,7%

58,3%

8.2 Waardig werk en economische groei: arbeid en vrije tijd

40%

53,3%

6,7%

10.1 Ongelijkheid verminderen: sociale samenhang en ongelijkheid

40%

40%

20%

9.3 Industrie, innovatie en infrastructuur: kennis en innovatie

38,5%

46,2%

15,4%

8.1 Waardig werk en economische groei: economie en productiefactoren

33,3%

60%

6,7%

16.1 Vrede, justitie en sterke publieke diensten: veiligheid en vrede

33,3%

58,3%

8,3%

9.1 Industrie, innovatie en infrastructuur: infrastructuur en mobiliteit

30,8%

30,8%

38,5%

11.1 Duurzame steden en gemeenschappen: wonen

30,8%

30,8%

38,5%

12 Verantwoorde consumptie en productie

30,8%

69,2%

10.2 Ongelijkheid verminderen: financiële houdbaarheid

26,7%

40%

33,3%

3 Goede gezondheid en welzijn

12,5%

56,3%

31,3%

16.2 Vrede, justitie en sterke publieke diensten: instituties

12,5%

50%

37,5%

15 Leven op het land

8,3%

41,7%

50%

14 Leven in het water

100%

15 Leven op het land

8,3%

41,7%

50%

9.1 Industrie, innovatie en infrastructuur: infrastructuur en mobiliteit

30,8%

30,8%

38,5%

11.1 Duurzame steden en gemeenschappen: wonen

30,8%

30,8%

38,5%

16.2 Vrede, justitie en sterke publieke diensten: instituties

12,5%

50%

37,5%

10.2 Ongelijkheid verminderen: financiële houdbaarheid

26,7%

40%

33,3%

3 Goede gezondheid en welzijn

12,5%

56,3%

31,3%

7 Betaalbare en duurzame energie

45,5%

27,3%

27,3%

11.2 Duurzame steden en gemeenschappen: leefomgeving

55,6%

22,2%

22,2%

4 Kwaliteitsonderwijs

60%

20%

20%

10.1 Ongelijkheid verminderen: sociale samenhang en ongelijkheid

40%

40%

20%

1 Geen armoede

41,7%

41,7%

16,7%

6 Schoon water en sanitair

46,2%

38,5%

15,4%

9.3 Industrie, innovatie en infrastructuur: kennis en innovatie

38,5%

46,2%

15,4%

13 Klimaatactie

71,4%

14,3%

14,3%

16.1 Vrede, justitie en sterke publieke diensten: veiligheid en vrede

33,3%

58,3%

8,3%

2 Geen honger

46,2%

46,2%

7,7%

5 Gendergelijkheid

76,9%

15,4%

7,7%

8.1 Waardig werk en economische groei: economie en productiefactoren

33,3%

60%

6,7%

8.2 Waardig werk en economische groei: arbeid en vrije tijd

40%

53,3%

6,7%

9.2 Industrie, innovatie en infrastructuur: duurzame bedrijvigheid

41,7%

58,3%

12 Verantwoorde consumptie en productie

30,8%

69,2%

14 Leven in het water

100%

17 Partnerschap om doelstellingen te bereiken

50%

50%