Lokale overheid sterk afhankelijk van Rijksfinanciering

7-10-2020 00:00

De lokale overheid is in Nederland voor bijna drie kwart van de inkomsten afhankelijk van de Rijksoverheid. In 2019 bestond 27 procent van de inkomsten van de lokale overheid uit eigen inkomsten, zoals lokale belastingen, opcenten en parkeergelden. Die afhankelijkheid van Rijksfinanciering is toegenomen in de afgelopen 20 jaar en bovendien groot vergeleken met andere EU landen. In vergelijking met andere EU lidstaten worden de Nederlandse lokale overheden grotendeels door het Rijk gefinancierd maar wordt juist een groot deel van de Nederlandse overheidsuitgaven door de lokale overheden gedaan. Dit meldt het CBS in het artikel Nederlandse lokale overheid: Veel centrale financiering, veel decentrale uitgaven.

Nederland hoorde in 2019 qua overheidsuitgaven tot de tien meest gedecentraliseerde landen van de Europese Unie (EU). In Nederland wordt ruim 30 procent van alle overheidsuitgaven tezamen gedaan door de lokale overheid. De eigen inkomsten van de lokale overheid zijn in Nederland goed voor 7,9 procent van de inkomsten van de gehele overheid. In alle meer gedecentraliseerde EU-landen heeft de lokale overheid een groter aandeel eigen inkomsten dan in Nederland.

In de EU zijn acht landen meer gedecentraliseerd dan Nederland als het gaat om overheidsuitgaven. Vooral Scandinavische landen (Denemarken, Zweden en Finland) en de landen met deelstaten (België, Spanje, Duitsland en Oostenrijk) geven relatief meer dan Nederland uit op decentraal niveau. De kleinste landen, Malta en Cyprus, zijn ook de meest gecentraliseerde landen. Ook in Griekenland en Ierland wordt minder dan 10 procent van het overheidsgeld uitgegeven door de lokale overheid. In Nederland is de lokale overheid goed voor 30,4 procent van de overheidsuitgaven. Bij negen landen ligt het aandeel van de lokale overheid en deelstaten in de overheidsuitgaven tussen de 20 en 30 procent, bij tien onder de 20 procent. Alleen in Denemarken en Zweden wordt meer dan de helft van de overheidsuitgaven gedaan door de lokale overheid.

Overheidsuitgaven naar subsector in 28 EU-landen, 2019¹
Land	Centrale overheid (%)	Socialezekerheidsfondsen (%)	Deelstaten (%)	Lokale overheid (%)
Denemarken	32,9	2,6	0,0	64,5
Zweden	36,4	12,9	0,0	50,7
België	17,8	36,3	32,8	13,1
Spanje	21,7	34,3	32,4	11,6
Finland	25,8	33,6	0,0	40,6
Duitsland	16,4	43,6	22,4	17,6
Polen	33,1	33,4	0,0	33,5
Oostenrijk	36,0	31,7	16,8	15,5
Nederland	32,0	37,5	0,0	30,4
EU-28	37,7	31,9	8,4	22,5
Tsjechië	64,4	7,1	0,0	28,5
Letland	48,2	23,8	0,0	28,0
Italië	32,2	40,2	0,0	27,5
Kroatië	42,7	29,8	0,0	27,4
Estland	63,9	10,9	0,0	25,2
Litouwen	46,1	29,4	0,0	24,5
Roemenië	53,0	23,8	0,0	23,3
Verenigd Koninkrijk	77,8	0,0	0,0	22,2
Bulgarije	44,6	35,1	0,0	20,3
Frankrijk	35,1	45,1	0,0	19,8
Slovenië	48,3	32,5	0,0	19,2
Slowakije	48,8	33,8	0,0	17,4
Hongarije	63,0	22,6	0,0	14,4
Portugal	59,9	27,0	0,0	13,1
Luxemburg	48,1	40,7	0,0	11,2
Ierland	90,3	0,0	0,0	9,7
Griekenland	46,4	46,7	0,0	6,9
Cyprus	74,2	22,4	0,0	3,5
Malta	99,0	0,0	0,0	1,0
Bron: CBS, Eurostat
¹⁾ De cijfers zijn geconsolideerd. Dit betekent dat geldstromen tussen overheidssectoren niet meetellen.

Overheidsuitgaven naar subsector in 28 EU-landen, 2019¹
Land	Centrale overheid (%)	Socialezekerheidsfondsen (%)	Deelstaten (%)	Lokale overheid (%)
Denemarken	32,9	2,6	0,0	64,5
Zweden	36,4	12,9	0,0	50,7
België	17,8	36,3	32,8	13,1
Spanje	21,7	34,3	32,4	11,6
Finland	25,8	33,6	0,0	40,6
Duitsland	16,4	43,6	22,4	17,6
Polen	33,1	33,4	0,0	33,5
Oostenrijk	36,0	31,7	16,8	15,5
Nederland	32,0	37,5	0,0	30,4
EU-28	37,7	31,9	8,4	22,5
Tsjechië	64,4	7,1	0,0	28,5
Letland	48,2	23,8	0,0	28,0
Italië	32,2	40,2	0,0	27,5
Kroatië	42,7	29,8	0,0	27,4
Estland	63,9	10,9	0,0	25,2
Litouwen	46,1	29,4	0,0	24,5
Roemenië	53,0	23,8	0,0	23,3
Verenigd Koninkrijk	77,8	0,0	0,0	22,2
Bulgarije	44,6	35,1	0,0	20,3
Frankrijk	35,1	45,1	0,0	19,8
Slovenië	48,3	32,5	0,0	19,2
Slowakije	48,8	33,8	0,0	17,4
Hongarije	63,0	22,6	0,0	14,4
Portugal	59,9	27,0	0,0	13,1
Luxemburg	48,1	40,7	0,0	11,2
Ierland	90,3	0,0	0,0	9,7
Griekenland	46,4	46,7	0,0	6,9
Cyprus	74,2	22,4	0,0	3,5
Malta	99,0	0,0	0,0	1,0
Bron: CBS, Eurostat
¹⁾ De cijfers zijn geconsolideerd. Dit betekent dat geldstromen tussen overheidssectoren niet meetellen.

Aandeel eigen inkomsten 6 procentpunt lager in 20 jaar

De eigen inkomsten van de lokale overheid in Nederland namen toe van 21 miljard euro in 2000 tot 28,1 miljard euro in 2019. Het grootste deel van deze toename vond plaats in de jaren tot 2008. In de nasleep van de financiële crisis bleven de eigen inkomsten van de lokale overheid in de jaren 2009 tot en met 2013 stabiel rond 26 miljard euro per jaar. Vanaf 2014 stegen de eigen inkomsten jaarlijks weer licht tot 28,1 miljard euro in 2019.

Het aandeel eigen inkomsten in de totale inkomsten van de lokale overheid is gedaald van 33,0 procent in 2000 tot 27,2 procent in 2019. Dit kwam doordat de resterende inkomsten, die vrijwel volledig bestaan uit overdrachten van de Rijksoverheid, sneller stegen dan de eigen inkomsten. Met de decentralisaties van het sociaal domein in 2015 stegen de overige inkomsten van de lokale overheid met 6 miljard euro. De extra taken die gemeenten kregen werden vooral centraal gefinancierd via overdrachten van de Rijksoverheid. Het aandeel eigen inkomsten nam hiermee af van 29,7 procent in 2014 tot 28,1 procent in 2015. Ook daarna daalde dit aandeel nog, naar 27,2 procent in 2019.

Eigen inkomsten lokale overheid
	Aandeel eigen inkomsten (%, miljard euro)	Eigen inkomsten (%, miljard euro)	Overige inkomsten (%, miljard euro)
2000	33,0	21,031	42,756
2001	32,0	21,475	45,562
2002	30,9	21,887	48,855
2003	30,1	22,942	53,253
2004	31,7	24,255	52,282
2005	31,8	24,808	53,110
2006	30,9	24,687	55,146
2007	30,3	25,768	59,382
2008	29,5	26,165	62,423
2009	27,7	26,026	67,808
2010	27,8	25,963	67,339
2011	27,7	25,963	67,598
2012	28,3	26,160	66,397
2013	29,3	25,969	62,560
2014	29,7	26,428	62,576
2015	28,1	26,780	68,580
2016	28,0	27,090	69,712
2017	28,0	27,257	69,941
2018	27,7	27,716	72,304
2019	27,2	28,060	75,022

Eigen inkomsten lokale overheid
	Aandeel eigen inkomsten (%, miljard euro)	Eigen inkomsten (%, miljard euro)	Overige inkomsten (%, miljard euro)
2000	33,0	21,031	42,756
2001	32,0	21,475	45,562
2002	30,9	21,887	48,855
2003	30,1	22,942	53,253
2004	31,7	24,255	52,282
2005	31,8	24,808	53,110
2006	30,9	24,687	55,146
2007	30,3	25,768	59,382
2008	29,5	26,165	62,423
2009	27,7	26,026	67,808
2010	27,8	25,963	67,339
2011	27,7	25,963	67,598
2012	28,3	26,160	66,397
2013	29,3	25,969	62,560
2014	29,7	26,428	62,576
2015	28,1	26,780	68,580
2016	28,0	27,090	69,712
2017	28,0	27,257	69,941
2018	27,7	27,716	72,304
2019	27,2	28,060	75,022

Bronnen

Artikel - Nederlandse lokale overheid: Veel centrale financiering, veel decentrale uitgaven