Veel aspecten brede welvaart in de lift, sommige niet

De drie planbureaus (CPB, PBL en SCP) publiceren vandaag de ‘Brief Planbureaus inzake Brede welvaart’.

Meeste onderdelen huidige welvaart vertonen stijgende lijn

De ontwikkeling van de brede welvaart in het ‘hier en nu’, de huidige brede welvaart in Nederland, is in de tweede monitor vastgesteld aan de hand van 29 indicatoren, verdeeld over acht thema’s. Het algemene beeld is overwegend positief. Over de laatste acht jaar bezien wijzen negen brede-welvaartstrends in de richting van een stijging en waren er 14 stabiel. En dat terwijl de brede welvaart ‘hier en nu’ afgezet tegen andere EU-landen al hoog te noemen is. Een aantal SDG-indicatoren weerspiegelt het positieve beeld, zoals de gezonde levensverwachting van mannen (SDG 3.4.1), het slachtofferschap van misdaad (SDG 11.7.2) en de stedelijke blootstelling aan fijnstof (SDG 11.6.2). Voor zes indicatoren was er sprake van trends in de richting van een lagere brede welvaart. Vier daarvan hebben betrekking op aan arbeid en huisvesting gerelateerde indicatoren. Daarnaast is het percentage mensen met overgewicht toegenomen (SDG 2.2.2).

De meest recente ontwikkelingen laten een meer gemengd beeld zien dan de lange-termijntrends. Hier zijn meer ontwikkelingen in de richting van een dalende brede welvaart. Dit kan waarschijnlijk niet los worden gezien van de sterke economische groei van de laatste jaren. Zo namen de filedruk en de blootstelling aan fijnstof in steden toe en nam de tevredenheid met de woning af.

Hoewel het totaalbeeld overwegend positief is, is de welvaartsontwikkeling niet altijd gelijk verdeeld over alle bevolkingsgroepen. Hoogopgeleiden genieten bijvoorbeeld gemiddeld gezien een hogere brede welvaart dan laagopgeleiden.

Recente afname natuurlijk kapitaal

De monitor besteedt ook aandacht aan de voorwaarden voor de toekomstige brede welvaart in Nederland. Dit gebeurt aan de hand van de ontwikkeling van bepaalde voorraden of ‘kapitalen’. Van de in totaal twintig brede-welvaartstrends voor ‘later’ zijn er tien opwaarts en acht stabiel. Dit positieve beeld geldt ook voor de SDG-indicatoren die betrekking hebben op de latere brede welvaart. Deze laten alle een stabiele trend zien of bewegen in de richting van het doel, te weten: de gezonde levensverwachting van mannen en vrouwen (SDG 3.4.1), de stedelijke blootstelling aan fijnstof (SDG 11.6.2), discriminatiegevoelens (SDG 10.3.1) en biodiversiteit, afgemeten met de Living Planet Index (SDG 15.5.1).

Twee trends wijzen op een verlaging van onze latere brede welvaart. Deze betreffen beide het ‘natuurlijk kapitaal’: fossiele energiereserves en cumulatieve CO2-emissies. De overige vormen van ‘natuurlijk kapitaal’ tonen een stijgende of stabiele trend. Ondanks de stijgende of stabiele trends, is de positie van Nederland bij het ‘natuurlijk kapitaal’ naar Europese maatstaven nog relatief laag. Dit geldt vooral voor klimaatactie (SDG 13) en leven op het land (SDG 15).

Op vier onderdelen nam het ‘natuurlijk kapitaal’ recentelijk verder af. De fossiele energiereserves en de biodiversiteit namen af, de blootstelling aan fijnstof en de cumulatieve CO2-emissies namen toe. De recente stijging van de hoeveelheid fijnstof wijkt af van de trendmatige daling. Naast deze onderdelen van het natuurlijk kapitaal is recentelijk ook een afname te zien van drie onderdelen van het ‘economisch kapitaal’: fysiek kapitaal, kenniskapitaal en gemiddelde schuld per huishouden (deze nam toe). Ook het ‘sociaal kapitaal’ nam op twee onderdelen af: vertrouwen in mensen en vertrouwen in instituties. Hierbij moet worden opgemerkt dat deze recentelijke dalingen beperkt zijn.

Meer invoer grondstoffen, maar minder uit armste landen

Naast onze huidige en toekomstige brede welvaart besteedt de monitor ook aandacht aan het effect dat de Nederlandse samenleving heeft op de rest van de wereld (‘elders’), in het bijzonder de minst ontwikkelde landen ter wereld (in het Engels, de Least Developed Countries, of LDC’s). Hierbij wordt onder meer aandacht besteed aan ‘handel en hulp’, de handels- en inkomensstromen tussen Nederland en het buitenland. De drie indicatoren die dit thema beschrijven, en die ook onderdeel zijn van SDG 17 (partnerschap om doelstellingen te bereiken), vertonen een stabiele trend. In vergelijking met andere EU-landen heeft Nederland veel handels- en hulprelaties met andere landen.

Naast handel en hulp wordt ook gekeken naar het effect van de Nederlandse samenleving op het milieu en de grondstoffenvoorraad in andere landen. Drie van de negen brede-welvaartstrends die hieronder vallen, zijn neerwaarts. Deze trends geven aan dat Nederland in toenemende mate fossiele brandstoffen en biomassa uit de rest van de wereld betrekt, en biomassa uit de minst ontwikkelde landen in het bijzonder. In vergelijking met andere EU-landen voert Nederland als grote handelsnatie veel grondstoffen in. Veel van de grondstoffen worden geëxporteerd, al dan niet na een (kleine) bewerking.

Van de recente ontwikkelingen zijn er zes positief voor de brede welvaart elders en zes negatief. Met name de groei van de invoer uit de minst ontwikkelde landen lijkt wat af te remmen; die uit de rest van de wereld neemt juist toe. Verder is de Nederlandse broeikasgasvoetafdruk in 2018 verder toegenomen.