Lichte afname verspreiding libellen sinds 2007

Nederland telt ongeveer zestig soorten libellen. De veranderingen in hun voorkomen kunnen door de tijd worden gevolgd dankzij waarnemingen die sinds begin jaren ’90 systematisch worden verzameld op basis van het door de Vlinderstichting en het CBS ontwikkelde Landelijk Meetnet Libellen. Ook worden veel waarnemingen buiten vaste telprotocollen verzameld. In de Nationale Databank Flora en Fauna (NDFF) worden de gegevens uit verschillende bronnen uiteindelijk samengebracht.
Tussen 1991 en 2007 nam de verspreiding van libellen met meer dan 80 procent toe. In 2007 komt aan die opwaartse trend een einde, en volgt een lichte daling. Iets meer soorten nemen vanaf dit jaar in verspreiding af (21) dan toe (16).

Verschillen tussen watertypen

Met name libellensoorten die kenmerkend zijn voor de habitat stromend water, nemen tussen 1991 en 2007 fors toe, en blijven daarna min of meer stabiel. In 2018 is de verspreiding van deze groep met 150 procent toegenomen ten opzichte van 1991. Tot de libellen van dit leefgebied behoren enkele zeldzame en bedreigde soorten, zoals de gaffellibel en kleine tanglibel. Libellensoorten van laagveen en moeras nemen weliswaar minder snel toe, maar deze toename zet wel door.
De ombuiging naar een licht dalende trend van de totale Nederlandse libellengemeenschap kan worden toegeschreven aan de ontwikkeling van kenmerkende soorten van hoogveen en vennen. Na eveneens een toename in 1991-2007, is na 2008 sprake van een afname in verspreiding van deze groep.

Verbeterde waterkwaliteit en warmer klimaat

Veel soorten libellen hebben na 1991 geprofiteerd van grootschalige verbeteringen van de waterkwaliteit, en van de meer natuurvriendelijke inrichting van oevers en beheer van Nederlandse wateren. Warmteminnende soorten met een zuidelijke verspreiding, zoals de grote keizerlibel en de vuurlibel, hebben zich de laatste jaren sterk in noordelijke richting uitgebreid. Veel libellen van vennen en hoogveen zijn soorten met een meer noordelijke verspreiding, zoals maanwaterjuffer en venglazenmaker. Deze libellen zijn, als gevolg van hun afhankelijkheid van koelere omstandigheden, gevoeliger voor temperatuurstijgingen.

Verzuurde vennen minder zuur

Vennen en hoogveen zijn gevoelig voor verzuring. Door maatregelen tegen verzuring sinds de jaren ’90 is de zuurgraad van dit watertype afgenomen. De verspreiding van zuurminnende soorten als zwarte heidelibel en gewone pantserjuffer is in vennen en hoogveen afgenomen. Hoewel hun plaats voor een deel is ingenomen door soorten van minder zure vennen, is het voorkomen van libellen in dit watertype per saldo gedaald.

Het Landelijk Meetnet Libellen wordt uitgevoerd in opdracht van het ministerie van LNV en is onderdeel van het Netwerk Ecologische Monitoring