Toegenomen arbeidsproductiviteit niet vertaald naar hogere beloning

Na het uitbreken van de kredietcrisis in 2008 is de gemiddelde beloning per werknemer na correctie voor inflatie gedaald, terwijl de productiviteit toenam. Dit betekent dat de toegenomen arbeidsproductiviteit van werkzame personen tot nog toe niet weerspiegeld werd in een hogere beloning voor werknemers (na correctie voor inflatie). De relatief hoge werkloosheid en het toenemende aantal flexwerkers en zelfstandigen hebben hierbij een rol gespeeld. Dit meldt CBS.

Productiviteitsgroei lager dan vóór de crisis

Over de jaren 2002-2008 groeide de arbeidsproductiviteit van de totale economie exclusief openbaar bestuur en onderwijs met gemiddeld 1,6 procent per jaar. Ook de reële (oftewel de voor inflatie gecorrigeerde) beloning steeg in deze periode, al bleef de stijging wel achter bij de ontwikkeling van de productiviteit. In de tweede helft van 2008 brak de kredietcrisis uit, wat in 2009 resulteerde in een sterke afname van de arbeidsproductiviteit.

Oorzaak van deze afname was dat de ingezette hoeveelheid arbeid en kapitaal niet snel genoeg kon worden aangepast aan de teruggevallen vraag, een gangbaar patroon aan het begin van een crisis. Na 2009 steeg de arbeidsproductiviteit met gemiddeld 0,8 procent per jaar. Tegelijkertijd nam de reële beloning per werknemer (inclusief sociale premies ten laste van werkgevers) af met 0,1 procent per jaar. Overigens lijkt zich in 2014 een kentering af te tekenen.

Werkloosheid en flexibilisering drukken de lonen

Een oorzaak van de teruglopende reële beloning bij stijgende arbeidsproductiviteit is de sterke vermindering van de spanning op de arbeidsmarkt na 2008. Het aantal werklozen liep sterk op en lag zowel in 2013 als 2014 ruim boven de 600 duizend. In een dergelijke arbeidsmarkt hebben werknemers weinig te eisen en ontbreekt een prikkel om de beloning te laten stijgen.

Een andere oorzaak van de achterblijvende loonontwikkeling is de verdere flexibilisering van de arbeidsmarkt. Het aantal werknemers met een vast arbeidscontract neemt af en andere, meer flexibele, baansoorten nemen juist toe. De loonontwikkeling van werknemers met een flexibele baan loopt sinds 2009 achter bij die met een vaste baan. Ook het aantal zelfstandigen, met name zzp’ers, bleef na het uitbreken van de kredietcrisis stijgen. Inkomsten van zelfstandigen worden niet tot de beloning gerekend. Welk effect de opmars van zelfstandigen heeft op de beloning van werknemers is niet bekend.

In het vandaag verschenen rapport Productiviteit in Nederland 2002-2014 gaat CBS dieper in op productiviteitsontwikkelingen in Nederland tussen 2002 en 2014.