Gemeenten financieel afhankelijk van Den Haag

In 2013 kwam ruim twee derde van de inkomsten van gemeenten van de centrale overheid in Den Haag. Elf procent van de inkomsten kwam uit lokale belastingen. De Nederlandse lokale overheid int minder belastingen dan de lokale overheid in veel andere Europese landen, terwijl de lokale overheid in ons land veel beleidstaken heeft. Dit maakt het CBS vandaag bekend.

Inkomsten van  lokale overheden in Nederland, 2013

Risico’s bij uitvoeren taken

Gemeenten gaven in 2013 49 miljard euro uit, deels voor taken die gemeenten verplicht zijn om uit te voeren, zoals de bijstand en andere sociale voorzieningen. Daarnaast voeren gemeenten algemene publieke taken uit, zoals voor ruimtelijke ordening en woningbouw. Aan het uitvoeren van al deze taken zitten financiële risico’s: er kunnen tegenvallers zijn waardoor gemeenten meer moeten uitgeven dan ze hadden begroot. Deze tegenvallers kunnen gemeenten opvangen door hun reserves te gebruiken, de belastingen te verhogen of te bezuinigen. Doordat gemeenten een klein deel van hun inkomsten uit belastingen krijgen en bezuinigingen vaak pas op iets langere termijn effect hebben, moeten gemeenten bij tegenvallers meestal hun reserves aanspreken.

Lokale belastingen 10 procent van de inkomsten van lokale overheden

Het aandeel van belastingen in de inkomsten van de lokale overheid is in Nederland het kleinst van heel Europa. Enige uitzondering is Malta, waar de lokale overheid helemaal geen belasting int. De lokale belastingen, zoals de onroerendezaakbelasting (ozb), rioolrechten, de opcenten motorrijtuigenbelasting en de belastingen van de waterschappen, vormen in Nederland 10 procent van de inkomsten van de lagere overheden. Dit ligt ruim onder het EU-gemiddelde van 36 procent. Daartegenover staat dat de lokale overheid in Nederland veel geld direct uit Den Haag krijgt. Alleen in Roemenië ontvangt de lokale overheid een groter deel van haar inkomsten van de centrale overheid.

Inkomsten van de lokale overheid in Europa, 2013

Veel taken voor Nederlandse lokale overheid

In 2013 besteedde de Nederlandse lokale overheid 90 miljard euro van het totale overheidsbudget van 300 miljard euro. De lokale overheid voert dus een belangrijk deel van de overheidstaken uit. In Nederland zijn relatief veel taken gedecentraliseerd, meer dan in andere Europese landen. Alleen in Polen en de Scandinavische landen Denemarken, Zweden en Finland voert de lokale overheid nog meer taken uit. In deze landen haalt de lokale overheid wel een groter deel van de inkomsten uit belastingen. Dit varieert van 32 procent in Polen tot 57 procent in Zweden.

In 2015 krijgen gemeenten in Nederland een omvangrijk pakket aan extra taken door de decentralisatie van de jeugdzorg, werk en inkomen en de zorg aan langdurig zieken en ouderen. De overdracht van het Rijk aan gemeenten neemt hierdoor met ongeveer 7 miljard euro toe. Met deze beleidswijziging nemen de financiële risico’s voor gemeenten toe en wordt de afhankelijkheid van Den Haag groter.

Aandeel van de overheidslagen in de totale overheidsbestedingen in Europa, 2013

Bron:
- Eurostat

- Inkomsten van lokale overheden in Nederland, 2013 (maatwerktabel)