Beursklimaat en sentiment consument gaan gelijk op

Het CBS meet elke maand het vertrouwen van de consument. Tal van factoren, zoals werkloosheid, de beurskoersen, huizenprijzen en inflatie, spelen hierin een rol. Sinds eind jaren negentig is er sprake van een duidelijke samenhang tussen de ontwikkeling van de AEX-index en het consumentenvertrouwen. De betrokkenheid van de consument met de aandelenmarkt is in die periode sterk toegenomen. Niet alleen doordat steeds meer particulieren in aandelen handelen, maar ook indirect via de pensioenfondsen.

Consumentenvertrouwen neemt toe bij stijgende koersen

Het CBS peilt maandelijks de stemming van de consument via een enquête onder huishoudens, het zogenoemde Consumenten Conjunctuur Onderzoek (CCO). Ondanks het feit dat de eenheden van de twee reeksen niet overeenkomen, heeft de indicator van het consumentenvertrouwen vanaf eind jaren negentig grofweg hetzelfde verloop als de AEX-index. In de periode hiervoor was dat veel minder het geval.

AEX-index en het consumentenvertrouwen 

Toen eind 2000 het beursklimaat verslechterde, groeide het pessimisme onder consumenten. Begin 2003 bereikte de AEX-index een dieptepunt. Daarna trokken de koersen weer aan en nam ook het vertrouwen van de consument toe. In juni 2007 bereikte de indicator voor het consumentenvertrouwen een waarde van 18. Het vertrouwen in de economische toekomst en de koopbereidheid was in jaren niet zo hoog geweest. Ook de AEX-index piekte. In september 2007 echter stortte het vertrouwen in. Dit is mede toe te schrijven aan de kredietcrisis in de VS. 

Steeds meer particuliere beleggers

De samenhang tussen de beurskoersen en het consumentenvertrouwen is voor een deel toe te schrijven aan de directe betrokkenheid van de consument bij de beurs.Twee decennia geleden was beleggen nog voornamelijk weggelegd voor professionals. Halverwege de jaren negentig gingen ook steeds meer particulieren handelen in aandelen, hetzij via beleggingsfondsen, hetzij als zelfstandige belegger. Waren er begin 1995 nog 712 duizend huishoudens betrokken bij de aandelenmarkt, begin 2001 was dit aantal inmiddels verdubbeld. Zo is de ontwikkeling van de aandelenkoers een steeds belangrijkere factor geworden voor consumenten. Ze hebben er immers een direct financieel belang bij. Overigens daalde het aantal huishoudens met aandelen nauwelijks, toen in 2001 tot 2003 de beurskoers kelderde.

Aantal huishoudens met aandelen

Onzekerheid oudedagvoorziening door problemen pensioenfondsen

Ook via hun pensioen kregen huishoudens meer te maken met de beurs. Tijdens de jaren negentig groeide de aandelenportefeuille van de pensioenfondsen aanzienlijk. Hierdoor werd de ontwikkeling van de aandelenkoers ook op indirecte wijze een belangrijke factor voor de stemming van de consument.

Waarde aandelenportefeuille pensioensector

Dit werd in 2001 en de jaren erna duidelijk, toen de malaise op de aandelenbeurzen de dekkingsgraad van de pensioenfondsen had aangetast. Vervolgens bleek een deel van de pensioenfondsen over minder buffers te beschikken om de beleggingsrisico’s op te vangen. Deze problematiek kreeg veel aandacht in de media. 

Ook sterke samenhang tussen werkloosheidsverwachting en AEX

De samenhang tussen het consumentenvertrouwen en de AEX-index is ook zichtbaar wanneer enkele deelvragen van het CCO onder de loep worden genomen. Eén van de vragen in het kader van dit maandelijkse onderzoek is de vraag “Hoe denkt u dat het in de komende twaalf maanden zal gaan met de werkloosheid in Nederland? Zal deze volgens u stijgen, dalen of gelijk blijven?”. Ook hier is vanaf eind jaren negentig sprake van een zichtbaar verband met het verloop van de AEX-index.

Werkloosheidsverwachting en AEX

In de maanden augustus tot en met november van 1998 zakte de AEX zo’n 60 punten, vooral als gevolg van de Aziëcrisis. De werkloosheidsverwachting steeg in deze maanden aanzienlijk. Daarna krabbelde de AEX-index weer op en daalde het percentage consumenten dat verwachtte dat de werkloosheid zou stijgen. Ook drie jaar later, eind 2001, is eenzelfde ontwikkeling waar te nemen. 

Beursklimaat van groot belang voor vertrouwen consument

Doordat steeds meer mensen beleggen en ook pensioenfondsen een groot deel van hun vermogen in aandelen stoppen, is het beursklimaat een bepalende factor voor het verloop van het consumentenvertrouwen geworden. De media-aandacht speelt daarbij ook een belangrijke rol. Een positieve stemming op de beursvloer maakt een optimistische consument. Daarnaast zijn ook de werkgelegenheid, de huizenprijzen en de (gevoels) inflatie belangrijke factoren voor het consumentenvertrouwen.