4. Cybercrime

In dit hoofdstuk worden enkele cijfers beschreven over online criminaliteit. Ook wordt ingegaan op de sancties en/of straffen die worden opgelegd voor het plegen van een specifieke vorm van cybercrime, namelijk computervredebreuk.

4.1 Online criminaliteit

Onder online criminaliteit worden delicten en incidenten geschaard die via internet, e-mail of app plaatsvinden. Het betreft strafbare feiten in de sfeer van oplichting en fraude (aan- en verkoopfraude, fraude betalingsverkeer, ID-fraude, phishing, computervredebreuk (hacken)) en om incidenten in de interpersoonlijke sfeer die niet altijd strafbaar zijn zoals bedreigingen, pesten, stalken en shame sexting[voetnoot: Het ongevraagd doorsturen van seksueel getinte beelden met als doel de afgebeelde persoon aan de schandpaal te nagelen.].

4.1.1 Slachtofferschap online criminaliteit toegenomen

4.1.1 Online criminaliteit geïndexeerde trends ten opzichte van 2012 (=100)¹⁾²⁾
	Totaal slachtofferschap online criminaliteit	Hacken	Aankoopfraude	Verkoopfraude	Identiteitsfraude	Online pesten
2012	100	100	100	100	100	100
2013	104,8	104,8	114,6	76,8	83,4	108,6
2014	92,8	87	122,9	69,1	49,3	101,1
2015	91,8	85,6	124,2	74,2	36,5	103,7
2016	88,8	81,5	120	85,3	29,4	103,6
2017	91,2	82,1	132,7	117,8	25,2	101,6
2019	107,6	92,5	157	149,9	33,8	135,7
2021	122,1	94,6	218,6	164,7	41,7	125,6
2) In 2018 en 2020 heeft geen meting plaatsgevonden

4.1.1 Online criminaliteit geïndexeerde trends ten opzichte van 2012 (=100)¹⁾²⁾
	Totaal slachtofferschap online criminaliteit	Hacken	Aankoopfraude	Verkoopfraude	Identiteitsfraude	Online pesten
2012	100	100	100	100	100	100
2013	104,8	104,8	114,6	76,8	83,4	108,6
2014	92,8	87	122,9	69,1	49,3	101,1
2015	91,8	85,6	124,2	74,2	36,5	103,7
2016	88,8	81,5	120	85,3	29,4	103,6
2017	91,2	82,1	132,7	117,8	25,2	101,6
2019	107,6	92,5	157	149,9	33,8	135,7
2021	122,1	94,6	218,6	164,7	41,7	125,6
2) In 2018 en 2020 heeft geen meting plaatsgevonden

Het slachtofferschap van online criminaliteit is sinds 2012 met 22 procent toegenomen (figuur 4.1.1). Vooral de laatste jaren is er sprake van een stijgende tendens. Van de onderscheiden vormen van online criminaliteit nam het slachtofferschap van aankoopfraude vanaf 2012 het sterkst toe (index 2021 = 219), gevolgd door verkoopfraude (index 2021 = 165) en online pesten (index 2021 = 126). Het percentage slachtoffers van hacken is vrij stabiel over de tijd. Met identiteitsfraude kwamen juist minder mensen in aanraking, zij het dat er de laatste jaren sprake is van een licht stijgende tendens.

In 2021 was 17 procent van de bevolking van 15 jaar en ouder, slachtoffer van een of meer online delicten of incidenten. Jongeren waren vaker slachtoffer dan ouderen. In 2021 was 20 procent van de 15- tot 25-jarigen slachtoffer van online criminaliteit, van de 65-plussers 12 procent. Van alle slachtoffers van online criminaliteit deed 19 procent aangifte bij de politie.

Meer cijfers over online criminaliteit zijn te vinden in de Veiligheidsmonitor 2021 (CBS, 2022i) van het CBS. Daarnaast zijn cijfers over dit onderwerp beschikbaar via StatLine(CBS, 2022h) en in de maatwerktabel behorende bij de Veiligheidsmonitor 2021(CBS, 2022g).

Intermezzo: Cybercrime Cybercrime zijn alle delicten die gepleegd worden met behulp van ICT. Cybercrime omvat criminaliteit die gericht is op een ICT-systeem of de informatie die door ICT wordt verwerkt. Cybercrime omvat ook de al langer bestaande criminaliteit die door ICT een nieuwe impuls heeft gekregen, zoals oplichting en verspreiding van kinderporno via internet. Deze definitie is een samenvoeging van de enge definitie van cybercrime die het Nationaal Cyber Security Centrum en de politie hanteren, en de categorie ‘gedigitaliseerde criminaliteit’ die de politie ook onderscheidt.

4.2 Opgelegde sancties voor computervredebreuk

Het Openbaar Ministerie (OM) en de rechter kunnen sancties opleggen aan verdachten van computervredebreuk. In een deel van de gevallen deelt het OM zonder tussenkomst van de rechter een strafbeschikking uit, biedt een transactie aan of besluit tot het seponeren van de zaak onder bepaalde voorwaarden (voorwaardelijk beleidssepot). Vaak bestaan strafbeschikkingen of transacties uit een taakstraf, een geldboete of schadevergoeding. Een deel van de zaken stuurt het OM door naar de rechter die op zijn beurt een straf of maatregel kan opleggen.

4.2.1 1 op de 5 computervredebreukzaken afgehandeld met sanctie zonder tussenkomst rechter

Het totaal aantal keren dat het OM een beslissing nam bij computervredebreukzaken nam toe van 437 in 2010–2015 tot 646 in 2016–2021. Dat betekent een toename van bijna 50 procent. In de periode 2016–2021 werden 118 van de in totaal 646 (18 procent) door het OM genomen beslissingen inzake computervredebreuk afgehandeld door het OM met een transactie, strafbeschikking of voorwaardelijk beleidssepot (tabel 4.2.1). Deze zaken zijn dus afgehandeld met een strafoplegging zonder tussenkomst van een rechter. Dit aandeel is sterk afgenomen ten opzichte van de periode 2010–2015, toen nog 37 procentvan het totaal aantal beslissingen met een strafoplegging door het OM werd afgehandeld. Een deel van de zaken stuurt het OM door naar de rechter waarna de rechter bij schuldigverklaring een straf of maatregel op kan leggen. In 2016–2021 werden 140 zaken doorgestuurd naar de rechter. Dat is een toename van 21 procentin vergelijking met de periode 2010–2015.

In de periode 2016–2021 werden 107 computervredebreukzaken afgedaan door de rechter. Ongeveer evenveel als in de periode 2010–2015. Bij 84 (bijna 80 procent) van de computervredebreukzaken die door de rechter zijn afgedaan in 2016–2021 deelde de rechter een straf uit tegenover 68 procentvan de zaken in de periode 2010–2015. De meeste overige door de rechter afgedane zaken leiden tot vrijspraak dan wel een schuldigverklaring zonder straf.

4.2.1 Aantal computervredebreuk zaken afgehandeld door de rechter of het OM
		2010-2015	2016-2021¹⁾
Totaal door OM genomen beslissingen		437	646
	- strafoplegging OM²⁾	160	118
	- door OM doorgestuurd naar de rechter (dagvaarding en oproep na verzet)	116	140
Straf opgelegd door rechter		77	84
¹⁾ De cijfers zijn gebaseerd op de Veiligheidsmonitor oude stijl. ²⁾ In 2018 en 2020 heeft geen meting plaatsgevonden.

4.2.2 Rechter geeft vaak taakstraf

Voor de zaken die bij de rechter tot een straf leiden betreft dit relatief vaak een taakstraf. In driekwart van de zaken waarbij door de rechter een straf werd opgelegd in 2016–2021 betrof dit een taakstraf. Dat is meer dan in 2010–2015 toen nog 58 procentwerd afgedaan met een taakstraf. Het aandeel door de rechter opgelegde boetes is gedaald van 39 procentin 2010–2015 naar 10 procentin 2016–2021. Het aandeel opgelegde gevangenisstraffen is daarentegen toegenomen. Bij meer dan 1 op de drie schuldigverklaringen in de periode 2016–2021 waarbij door de rechter een straf werd opgelegd betrof dit een gevangenisstraf.

4.2.2 Door rechter opgelegde straffen en maatregelen voor computervredebreuk¹⁾ als percentage van het totaal aantal schuldigverklaringen door de rechter met strafoplegging bij computervredebreuk
	2010-2015 (% van aantal strafzaken)	2016-2021 (% van aantal strafzaken)
Taakstraf	58,4	75,0
Maatregelen²⁾	19,5	35,7
Gevangenisstraf	22,1	35,7
Geldboete	39,0	9,5
Onbekende straffen	11,7	7,1
Bijkomende straffen	5,2	6,0
¹⁾Een strafzaak kan meerdere straffen toegekend krijgen (bijvoorbeeld taakstraf en geldboete), dus het totaal overstijgt de 100 procent. ²⁾Betaling aan de staat, onttrekking aan het verkeer.

4.2.2 Door rechter opgelegde straffen en maatregelen voor computervredebreuk¹⁾ als percentage van het totaal aantal schuldigverklaringen door de rechter met strafoplegging bij computervredebreuk
	2010-2015 (% van aantal strafzaken)	2016-2021 (% van aantal strafzaken)
Taakstraf	58,4	75,0
Maatregelen²⁾	19,5	35,7
Gevangenisstraf	22,1	35,7
Geldboete	39,0	9,5
Onbekende straffen	11,7	7,1
Bijkomende straffen	5,2	6,0
¹⁾Een strafzaak kan meerdere straffen toegekend krijgen (bijvoorbeeld taakstraf en geldboete), dus het totaal overstijgt de 100 procent. ²⁾Betaling aan de staat, onttrekking aan het verkeer.