4. Achtergronden bij de wegingen van 2024

Jaarlijks worden in de CPI nieuwe bestedingsaandelen bepaald. Deze worden telkens in januari voor het eerst gebruikt voor de berekening van de prijsindexcijfers en blijven een jaar constant. Dit hoofdstuk licht de achtergrond van de jaarlijkse basisverlegging voor het verslagjaar 2024 toe.

4.1 Bepaling nieuwe bestedingsaandelen

De bestedingsaandelen van de gemiddelde consument worden als volgt bepaald:

• De CPI wordt berekend als een Laspeyres prijsindex. Dit betekent dat de CPI die in jaar t wordt gepubliceerd, gebaseerd is op het gemiddelde consumptiepatroon van jaar t-1. De in 2024 te publiceren indexcijfers worden dus gewogen met bestedingsaandelen van 2023.
• De basis voor het bepalen van de bestedingsaandelen in 2023 vormen de voorlopige consumptiecijfers van de Nationale Rekeningen van 2022 (NR 2022V). Dit, omdat de cijfers van 2023 nog niet beschikbaar zijn.
• Het mandje dat in 2024 wordt gebruikt, tracht de bestedingen van de consument in 2023 te benaderen. Als er grote aantoonbare veranderingen zijn geweest gedurende 2023, dan worden alternatieve bronnen gebruikt om de consumptiecijfers bij te werken. Voor verslagjaar 2024 is dat gebeurd bij alle bestedingscategorieën, omdat door de coronacrisis de consumptie in 2020, 2021, 2022 en 2023 sterk is gewijzigd.
• Als voor bepaalde artikelgroepen de cijfers uit de Nationale Rekeningen niet voorhanden zijn, worden alternatieve bronnen gebruikt.
• De Nationale Rekeningen bevatten ook de uitgaven van buitenlanders in Nederland. Die bedragen uit de Nationale Rekeningen worden gecorrigeerd voor het conceptuele verschil tussen het consumptiebegrip van de Nationale Rekeningen en de CPI met betrekking tot de uitgaven van buitenlanders in Nederland (uitgaven van buitenlanders in Nederland zijn niet vertegenwoordigd in de CPI, maar wel in de HICP).
• De bedragen uit de Nationale Rekeningen zijn anders geclassificeerd dan in de CPI. De bedragen volgens deze NR-classificatie worden met behulp van een schema verdeeld naar de classificatie van CPI-artikelgroepen (ECOICOP-groepen).
• Voor enkele ECOICOP groepen vindt een verdere onderverdeling naar het laagste niveau plaats met behulp van diverse bronnen. Het gaat onder andere om het Budgetonderzoek en marktinformatie van derden. De bedragen op het laagste artikelgroep niveau worden vervolgens herschaald naar 100.000 punten.
• Vervolgens worden de bestedingsaandelen van het jaar 2023 gewaardeerd tegen prijzen van december 2023 en weer herschaald naar 100.000 punten. Dit gebeurt omdat de CPI een kettingindex is, met december als schakelmaand. De bestedingsaandelen die zijn gebaseerd op het gemiddelde prijsniveau van 2023 worden zo representatief gemaakt voor het prijsniveau van de schakelmaand december 2023. Deze weegpunten (ook wel decembergewichten genoemd) worden gepubliceerd op StatLine. Voor het verslagjaar 2024 zijn er op het laagste publicatieniveau 218 artikelgroepen.

4.2 Wijzigingen in publicatie van artikelgroepen

Vanaf 2024 wordt voor artikelgroep 091410 Voorbespeelde informatiedragers geen prijsindexcijfer meer gepubliceerd. De bestedingen van consumenten aan deze groep, die onder meer bestaat uit cd’s en dvd’s, zijn laag waardoor besloten is om deze niet meer te publiceren. De weging is verdeeld over de groep die het dichtst naast de bestaande groep staat.

Vanaf 2024 wordt voor de artikelgroep 063000 Diensten van ziekenhuizen maandelijks een prijsindexcijfer gepubliceerd. Dit prijsindexcijfer heeft als basis december 2023=100. De uitgaven aan diensten van ziekenhuizen zijn dusdanig gestegen waardoor het aandeel van deze artikelgroep groot genoeg is om als bestedingscategorie mee te nemen in de CPI.

4.3 Coronacrisis

Normaal gesproken wijzigt het uitgavenpatroon van de consument geleidelijk. De coronacrisis heeft er echter toe geleid dat in de afgelopen jaren het dagelijkse leven sterk veranderde en de consument het geld ook anders is gaan uitgeven: het gemiddelde mandje boodschappen veranderde sterk.

Door de rigoureuze verandering van de uitgaven van de consument was het nodig om sterkere wijzigingen door te voeren in de weging van de productgroepen. Als bronnen zijn hiervoor meerdere andere statistieken van het CBS gebruikt. Zo is de transactiedata van supermarkten en reisorganisaties gebruikt om het juiste consumptiepatroon te bepalen. Ook zijn gegevens van Nationale Rekeningen, tot en met het derde kwartaal van 2023, gebruikt om ontwikkelingen bij te stellen en in te schatten. Bij de publicatie van de CPI in februari 2024 waren de gegevens uit de Nationale Rekeningen over het vierde kwartaal van 2023 nog niet beschikbaar. Waar dat nodig was zijn er andere bronnen gebruikt. Meer informatie over de uitgangspunten die zijn gehanteerd als gevolg van de coronacrisis bij het vaststellen van de wegingen staan in de publicatie: De gevolgen van de coronacrisis voor het wegingsschema van de CPI. 

4.4 Energieprijzen

Voor het meten en verwerken van de energieprijzen in de CPI gebruikt het CBS vanaf juni 2023 een nieuwe methode. Op 30 juni 2023 publiceerde het CBS een achtergrondartikel waarin het in meer detail uitlegt wat de overstap betekent voor de CPI, de inflatie en het gebruik van de CPI voor indexeringsdoeleinden.

4.5 Kort- en langlopende reeksen in de CPI

De CPI is een kettingindex, waarbij het consumptiepakket van de CPI jaarlijks wordt aangepast. Dit betekent dat de langlopende reeks 2015=100 gebaseerd is op jaarlijks veranderende bestedingsaandelen.

Om de indexcijfers van de verschillende jaren (met verschillende bestedingsaandelen) aan elkaar te koppelen wordt de volgende werkwijze gehanteerd:

Voor alle CPI-artikelgroepen worden zogenaamde kortlopende indexreeksen bepaald. Voor het verslagjaar 2024 beginnen deze kortlopende indexreeksen in december 2023 en lopen ze 13 maanden, dus tot en met december 2024. Bij de start van een kortlopende reeks staan alle indexen op 100 (de kortlopende decemberindex 2023 is gelijk aan 100). 
Met behulp van deze kortlopende indexcijfers van de verschillende artikelgroepen worden iedere maand in 2024 de prijsveranderingen ten opzichte van december 2023 berekend.

Deze prijsveranderingen worden vervolgens vermenigvuldigd met de langlopende reeks voor iedere artikelgroep van de CPI in december 2023.

In formule:
CPI januari 2024 = (CPI december 2023) * (kortlopende CPI januari 2024)/(kortlopende CPI december 2023).

De kortlopende reeks

De gewichten die bij de berekening van de kortlopende indices voor 2024 worden gebruikt zijn de gewichten van het jaar 2023, gewaardeerd tegen het prijsniveau van december. Ook in de nieuwsberichten en op StatLine worden deze decembergewichten getoond en niet de jaargewichten.