Achtergrondinformatie en handelsstromen, soja
De sojaboon is een peulvrucht die groeit aan de sojaplant. De langwerpige peulen zijn met dons bedekt en bevatten één tot vier bonen. Door veredeling kan de van oorsprong subtropische plant in een steeds groter gebied worden verbouwd, waaronder Nederland. Omdat de soja, nadat het is geoogst, wordt bewaard in collectieve silo’s, gaan de identiteit van ras en teler vroeg in de keten verloren en is duurzaam geproduceerde soja niet fysiek te volgen in de handelsketen.
Circa 94 procent van de wereldproductie aan soja is bestemd voor de diervoederindustrie. Bij het crushen (uitpersen) van sojabonen ontstaat (eiwithoudend) schroot/meel (71 procent) en sojaolie (20 procent). Daarnaast komen hullen (6 procent) vrij en gaat een gedeelte van het volume verloren (3 procent) (LEI Wageningen UR, 2014). Door de hoge eiwitopbrengst per hectare en de goede aminozuursamenstelling, heeft soja een gunstige prijs-kwaliteitverhouding ten opzichte van andere eiwitbronnen voor diervoeders (Stichting Vlees.nl).
De meest herkenbare sojaproducten zijn voedingsproducten als sojamelk, tofoe en andere vleesvervangers. Slechts 6 procent van de wereldproductie van sojabonen wordt echter voor dit soort voedingsmiddelen gebruikt. In Nederland wordt het merendeel van de sojaproducten verwerkt door de diervoederindustrie. Daarnaast wordt een klein deel van de sojaproducten (vooral sojaolie) verwerkt in de voedingsmiddelenindustrie (als in bakolie, margarine en noedels) en voor non-food-toepassingen (zoals cosmetische producten en biodiesel) (Profundo, 2014; LEI Wageningen UR, 2006).
Productie
Om in de groeiende vraag naar soja voor voedsel en diervoeders vanuit Europa en Azië te voorzien, neemt de productie van soja al toe sinds de jaren zestig. In 2016 werd wereldwijd 335 miljoen ton sojabonen geproduceerd. De Verenigde Staten zijn al jaren de grootste producent van soja. (FAOSTAT).
| Verenigde Staten (miljoen ton) | Brazilië (miljoen ton) | Argentinië (miljoen ton) | China (miljoen ton) | India (miljoen ton) | Overig (miljoen ton) | |
|---|---|---|---|---|---|---|
| 2010 | 91 | 69 | 53 | 15 | 13 | 25 |
| 2011 | 84 | 75 | 49 | 14 | 12 | 27 |
| 2012 | 83 | 66 | 40 | 13 | 15 | 25 |
| 2013 | 91 | 82 | 49 | 12 | 12 | 32 |
| 2014 | 108 | 87 | 53 | 12 | 11 | 38 |
| 2015 | 107 | 97 | 61 | 12 | 9 | 37 |
| 2016 | 117 | 96 | 59 | 12 | 14 | 37 |
| Bron: FAOSTAT, 18 januari 2018 | ||||||
Nederland produceert nauwelijks sojabonen en is voor sojaproducten afhankelijk van de import (Profundo, 2014).
Handelsstromen
In 2013 werd wereldwijd 106 miljoen ton sojabonen geëxporteerd door de soja producerende landen, ongeveer een derde van de wereldwijde oogst. De resterende twee derde wordt in de producerende landen zelf verwerkt. In totaal werd 62 miljoen ton sojaschroot en 10 miljoen ton sojaolie geëxporteerd (FAOSTAT). Recentere wereldwijde exportcijfers zijn nog niet gepubliceerd door FAOSTAT.
De invoer van sojaolie is voor ongeveer twee derde in handen van raffinagebedrijven, de rest wordt ingevoerd door handelsbedrijven en door de industrie. Binnen de EU is Nederland een grote importeur van zowel sojabonen als sojaschroot. Daarentegen importeert Nederland relatief weinig sojaolie, omdat het zelf een relatief grote producent is van sojaolie, die gecrusht wordt uit geïmporteerde sojabonen.
| Sojaschroot/-meel (miljoen ton) | Sojabonen (miljoen ton) | Sojaolie (miljoen ton) | |
|---|---|---|---|
| 2010 | 4,8 | 3,5 | 0,1 |
| 2011 | 4,6 | 3 | 0,1 |
| 2012 | 4,5 | 2,8 | 0,1 |
| 2013 | 4,3 | 3,6 | 0,1 |
| 2014 | 4,3 | 3,6 | 0,1 |
| 2015 | 3,9 | 4,4 | 0,1 |
| 2016 | 3 | 4,7 | 0,1 |
De meeste van de in Nederland geïmporteerde sojaproducten worden zonder verdere bewerking of verwerking doorgevoerd naar andere Europese landen. Ook de sojaproducten die de Nederlandse raffinadeurs maken, worden voor het grootste gedeelte geëxporteerd (Profundo, 2014).
| invoer (miljoen ton) | uitvoer (miljoen ton) | |
|---|---|---|
| 2010 | 3,5 | 1,2 |
| 2011 | 3 | 0,7 |
| 2012 | 2,8 | 1,6 |
| 2013 | 3,6 | 1,3 |
| 2014 | 3,6 | 1,2 |
| 2015 | 4,4 | 1,1 |
| 2016 | 4,7 | 1,1 |
Verwerkende industrie
In Nederland wordt de meeste soja verbruikt in de diervoederindustrie, waarbij het dan voornamelijk gaat om sojaschroot. Volgens een rapport van het LEI werd in de jaren 2011-2013 bij de productie van diervoeders in Nederland gemiddeld 1,8 miljoen ton sojaproducten (exclusief sojahullen) per jaar verbruikt, voor zowel de binnenlandse als buitenlandse markt (LEI Wageningen UR, 2014). Dit rapport is nadien niet meer geactualiseerd.
De voedingsmiddelenindustrie in Nederland verbruikt veel minder soja. Het gaat dan vooral om sojaolie en in mindere mate om sojaschroot en sojabonen. De overige industrie verwerkt sojaolie in onder andere wasmiddelen, verf en cosmetica. Verder wordt sojaolie gebruikt voor energietoepassingen als biodiesel.
Consumptie
De menselijke consumptie van soja vindt in Nederland vooral indirect plaats in de vorm van veeteeltproducten en maar voor een klein deel direct in voedingsmiddelen (bijvoorbeeld sojamelk en tofoe) (Profundo, 2014; LEI Wageningen UR, 2006).