Wat kost het milieu? Wie betaalt dat? Brengt het ook wat op?

De maatregelen ter voorkoming en bestrijding van milieuverontreiniging kosten vaak geld en leiden tot allerlei geldstromen binnen de economie. Zo geeft de overheid geld uit om afval in te zamelen en de natuur te beschermen. Het bedrijfsleven investeert in zuivering van afvalwater en bestrijding van luchtverontreiniging. Huishoudens plaatsen zonnepanelen en scheiden afval.

Huishoudens en bedrijven betalen daarnaast milieuheffingen en -belastingen: denk aan de BPM, brandstofaccijns en afvalstoffen- en energiebelasting; maar ze ontvangen ook subsidies om milieusparende activiteiten te ondernemen. Sommige milieumaatregelen verdienen zich terug door besparingen op bijvoorbeeld energie of grondstoffen.

Een van de maatschappelijke discussies gaat over de realisatie van het principe ‘de vervuiler betaalt’. Huishoudens blijken bijvoorbeeld het merendeel van de totale milieubelastingen te betalen. Per type milieubelasting verschilt het wel in hoeverre de kosten voor rekening komen van huishoudens of voor bedrijven en instellingen. Emissierechten worden bijvoorbeeld uitsluitend door bedrijven betaald, ook de afvalstoffenbelasting komt bijna geheel voor rekening van bedrijven. Het CBS publiceert jaarlijks over milieubelastingen. 

Een andere vraag is in hoeverre milieumaatregelen schadelijk of juist goed zijn voor de economie. De productie van allerlei milieugebonden goederen en -diensten, zoals zonnepanelen, minicontainers en elektrische auto’s, en installatie van o.a. zonnepanelen en windturbines, bieden bijvoorbeeld kansen voor het bedrijfsleven. Alle goederen en diensten die betrokken zijn bij activiteiten die bedoeld zijn om het milieu te beschermen vormen de milieusector en dragen zo bij aan de economische groei en de werkgelegenheid. Het CBS brengt de omvang van de milieusector jaarlijks in kaart.

De monetaire milieurekeningen

Het voorgaande (de milieusector en de milieubelastingen, -subsidies, -uitgaven en –investeringen) komt als totaal samen in de zogeheten monetaire milieurekeningen. Het CBS stelt de monetaire milieurekeningen samen op een internationaal afgesproken manier, volgens de richtlijnen van de milieurekeningen (SEEA 2012). Zo kunnen we Nederland vergelijken met andere landen: heft Duitsland meer milieubelastingen dan Nederland? Geeft België meer uit aan de bescherming van het milieu dan Nederland? Met de monetaire milieurekeningen kunnen we deze vragen systematisch beantwoorden. Alle goederen en diensten die betrokken zijn bij activiteiten bedoeld om het milieu te beschermen en natuurlijke hulpbronnen te beheren vormen de milieusector en dragen zo bij aan de economische groei en de werkgelegenheid.

De kerncijfers in de monetaire milieurekeningen laten ook zien dat hoewel de uitgaven aan milieubescherming in absolute zin zijn toegenomen sinds 2000 (van 9,4 miljard naar 17,4 miljard euro in 2019), deze als percentage van het bbp al heel lang schommelen tussen de 2 en 2,5%.

De monetaire milieurekeningen geven een overzicht van de economische indicatoren op het raakvlak van economie en milieu. Zowel op nationaal niveau, denk bijvoorbeeld aan ontwikkelingen op het gebied van de energietransitie en de circulaire economie, als op internationaal niveau, bijvoorbeeld vanuit de Europese Green Deal, is hier steeds meer behoefte aan. De verschillende modules van de monetaire milieurekeningen worden de laatste jaren verder geharmoniseerd en geïntegreerd met elkaar. Deze ontwikkeling wordt geleid door Eurostat en is gebaseerd op overleg met internationale experts. Ook het CBS draagt bij aan deze discussies.