Achtergrond en samenvatting raamwerk
Achtergrond van de opdracht
Op verzoek van het Kabinet en de Tweede Kamer publiceert het CBS jaarlijks op Verantwoordingsdag de Monitor Brede Welvaart en de Sustainable Development Goals (hierna te noemen: de monitor). Hierin staat centraal wat onze brede welvaart ‘hier en nu’ is, en wat dit betekent voor de hulpbronnen die komende generaties nodig hebben voor hun brede welvaart (‘later’) en welke impact dit heeft op andere landen, met name de armste landen in de wereld (brede welvaart ‘elders’). De Sustainable Development Goals (SDG’s) zijn de zeventien internationaal afgesproken doelen voor een duurzame wereld in 2030. Voor een verdere toelichting op de meting van brede welvaart en de voortgang op de SDG’s door het CBS zie het kopje ‘Achtergrondinformatie’ op de landingspagina en de Sustainable Development Goals | CBS.
Voortbouwend op de technische briefings door het CBS voor een aantal vaste Kamercommissies en een pilot voor het ministerie van OCW, is gekeken naar mogelijkheden om brede welvaart verder te verankeren in de begrotings- en beleidscyclus. Deze wens is door de Tweede Kamer vastgelegd in de motie Hammelburg c.s. over een centrale positie van bredewelvaartsindicatoren in de Miljoenennota, begrotingen en jaarverslagen.
Naar aanleiding van een gesprek met een aantal Tweede Kamerleden na de technische briefing van de monitor in 2021, is besloten om bij wijze van een pilot voor een aantal ministeries rudimentaire Factsheets Brede Welvaart (hierna te noemen: de factsheets) op te stellen. In september 2021 werden de eerste pilot-factsheets opgeleverd voor de ministeries J&V, LNV, OCW en SZW. Deze factsheets zijn gebaseerd op cijfers die al in de monitor werden gepubliceerd, alleen werden ze nu gepresenteerd langs de lijnen van de departementale begrotingen. In september 2022 werd een update van deze vier pilot-factsheets gepresenteerd.
Vervolgens vroeg het ministerie van Financiën, ten behoeve van Prinsjesdag 2023, factsheets op te stellen bij de begrotingen van álle departementen. Deze sheets koppelen de belangrijkste onderdelen van hun begrotingen aan relevante bredewelvaartsindicatoren. Dit jaar zijn ze geactualiseerd en verbeterd. In de toekomst kan worden bezien of een verdere aanpassing van de indicatorenset in de factsheets nodig is.
Het Financieel Jaarverslag Rijk, de Staat van de rijksverantwoording en de begrotingsbrieven besteden ook uitgebreid aandacht aan de ontwikkeling van brede welvaart. In verband met de afsluitdatum van de gegevensverwerking reflecteren de Factsheets Brede Welvaart 2024 de naamgeving en inhoud van de ministeries en de bijbehorende beleidsterreinen van vóór de totstandkoming van het nieuwe hoofdlijnenakkoord.
Het CES-meetsysteem
In de Factsheets Brede Welvaart worden veel begrippen, thema’s en indicatoren gebruikt. Die zijn, net als voor de Monitor Brede Welvaart en de Sustainable Development Goals (de monitor), zorgvuldig gekozen aan de hand van een internationale richtlijn; de CES-Recommendations for Measuring Sustainable Development (CES, 2014). Dit raamwerk is ontwikkeld in samenwerking met de Verenigde Naties, de OESO en Eurostat.
Het CES-meetsysteem is een internationale richtlijn voor het meten van brede welvaart en duurzaamheid. Hiermee hebben statistische bureaus een wetenschappelijk onderbouwde ‘gemeenschappelijke taal’ ontwikkeld om brede welvaart te kunnen monitoren.
Dimensies
Brede welvaart als raamwerk bevat drie dimensies: ‘hier en nu’ (kwaliteit van leven), ‘later’ (kapitaal) en ‘elders’ (grensoverschrijdende impacts).
- Brede welvaart ‘hier en nu’ betreft de persoonlijke kenmerken van mensen, de kwaliteit van de omgeving waarin zij leven en meer in het algemeen hun materiële welvaart en welzijn.
- Brede welvaart ‘later’ betreft de hulpbronnen die volgende generaties nodig hebben om een zelfde niveau van welvaart te kunnen bereiken als de huidige generatie.
- Brede welvaart ‘elders’ betreft de effecten van Nederlandse keuzes op banen, inkomens, (niet-hernieuwbare) hulpbronnen en het milieu in andere landen.
Het Raamwerk van de monitor is uitgebreider en vollediger omschreven bij de monitor en kan daarom worden geraadpleegd wanneer een verdere verdieping of meer informatie gewenst is.
De factsheets en de monitor zijn gebaseerd op hetzelfde raamwerk. De factsheets vertonen om die reden dan ook behoorlijke overlap met de indicatoren van de monitor.
Thema’s en indicatoren
Elke indicator in de factsheets meet een (onderdeel van een) thema uit het raamwerk. Een thema kan gemeten worden met één of meerdere indicatoren.
De factsheets bevatten enkele indicatoren die niet in de monitor staan omdat ze specifiek zijn afgestemd op het beleid van het betreffende departement. Omgekeerd zijn niet alle indicatoren uit de monitor opgenomen in de factsheets, omdat de selectie is afgestemd op de beleidsrelevantie. Een andere reden waarom niet alle beschikbare indicatoren uit de monitor zijn opgenomen is dat de factsheets een kernset van indicatoren bevatten die specifiek relevant zijn voor het desbetreffende ministerie.
Het CBS heeft, samen met de departementen, gekeken naar hoe je vanuit de beleidsthema’s naar brede welvaart kunt kijken en welke indicatoren relevant zijn voor het beleid. Dit is gedaan op basis van de beleidsartikelen in de begroting. Het gaat hierbij om het staand beleid van het departement, niet zozeer om de eigen bedrijfsvoering, maar om indicatoren die betekenis hebben voor Nederland als geheel. Suggesties voor nieuwe indicatoren die wel beleidsrelevant zijn maar niet duidelijk gelinkt aan brede welvaart, zijn niet opgenomen. De huidige indicatorenset is in ontwikkeling en mogelijk onvolledig, sommige onderdelen van thema’s kunnen (nog) niet gemeten worden, bijvoorbeeld door het ontbreken van de benodigde data.
Elke indicator moet te relateren zijn aan minstens één SDG. Om het overzichtelijk te houden, worden maximaal twee verwante SDG’s per indicator in de factsheet getoond, zelfs als er meer SDG’s aan gerelateerd zijn.
Beperkingen en toepassing
De informatie in de factsheets is niet bedoeld of geschikt voor een formele evaluatie van beleid of de prestaties van Nederland op een bepaald terrein. Hoewel er een systematiek achter de selectie van indicatoren zit, is deze niet gebaseerd op een causaal model van het betreffende thema. Een dashboard biedt niets meer of minder dan een beknopt en gebalanceerd overzicht van basisinformatie over een thema.
Het CBS doet geen uitspraken over de effectiviteit van beleid of over de maatschappelijke effecten ervan. De factsheets bevatten geen beleidsprognoses, maar dienen als statistisch instrument om het politieke debat te faciliteren. Hiermee ondersteunt het CBS de politiek en de departementen om beter te begrijpen wat brede welvaart betekent voor hun specifieke beleidsterrein. Het is aan de politiek en het beleid om de resultaten te benutten.