CBS presenteert Factsheets Brede Welvaart bij begrotingen ministeries
Brede welvaart
Zijn we gelukkig? Wat maakt het leven de moeite waard? Wie de welvaart in Nederland wil beoordelen, doet er goed aan niet alleen te kijken naar financiën en economie, maar bijvoorbeeld ook naar de woonsituatie van de inwoners en hun sport- en beweegmogelijkheden. Daarom verzamelt en analyseert het CBS op verzoek van de Tweede Kamer gegevens over de zogeheten brede welvaart. ‘We hebben hierover inmiddels verschillende producten gemaakt’, vertelt Blom. ‘Het eerste product dat we gemaakt hebben, is de Monitor Brede Welvaart en de Sustainable Development Goals (SDG’s). Die publiceren we sinds 2018 jaarlijks op Verantwoordingsdag.’Kwaliteit van leven
Blom legt uit: ‘Deze producten vertellen hoe het gaat met de brede welvaart hier en nu, later en elders. Hier en nu gaat over de kwaliteit van leven van mensen die nu in Nederland wonen. Later zoomt in op de gevolgen van ons huidige welvaartsniveau voor de brede welvaart van de volgende generaties in Nederland. Elders behandelt de gevolgen voor mensen in andere landen. Er zijn acht thema’s: subjectief welzijn, materiële welvaart, gezondheid, arbeid en vrije tijd, wonen, samenleving, veiligheid en milieu. Voor de Monitor Brede Welvaart en de SDG’s gebruiken we een internationaal meetsysteem.’Brede welvaart op de beleidsterreinen
De Factsheets Brede Welvaart, die het CBS voor het eerst heeft opgesteld in 2021, worden gemaakt volgens dezelfde principes als de Monitor Brede Welvaart en de SDG’s. Maar ze onderscheiden zich omdat ze ingaan op de brede welvaart binnen beleidsterreinen van de ministeries. Het zijn in totaal 236 indicatoren die in de factsheets worden belicht. Blom: ‘De factsheets kijken naar de middellange termijn. Bewindspersonen, Tweede Kamerleden, ambtenaren op ministeries en alle andere belangstellenden kunnen zien hoe de brede welvaart zich heeft ontwikkeld, toegespitst op de diverse departementale beleidsterreinen. Het CBS biedt objectieve en onafhankelijke data en analyses. Die kunnen ondersteunend zijn bij een begrotingsdebat in de Tweede Kamer of bij beleidsvorming van een ministerie.’Diversiteit aan indicatoren
Interessant aan de factsheets is volgens Blom dat er een grote diversiteit aan indicatoren wordt gebruikt. Vrijwel alle expertises binnen het CBS zijn er daarom bij betrokken. ‘We gebruiken ook data van externe partijen zoals het RIVM en Eurostat, het Europese statistiekbureau. Daarnaast hebben we ook veel contact met de Algemene Rekenkamer en de drie planbureaus: SCP, PBL en CPB. Verder spreken we met Tweede Kamer-kenniscoördinatoren. Zij ondersteunen Tweede Kamercommissies door informatie te vergaren en analyseren en ook door gericht onderzoek te doen.’Professionalisering
In 2023 maakte het CBS voor het eerst factsheets voor alle ministeries. Dit jaar zijn de factsheets verder geprofessionaliseerd en voor sommige ministeries zijn nieuwe indicatoren opgesteld. Verder is in de samenwerking iedereen beter op elkaar ingespeeld sinds 2023. Belangrijk in die samenwerking is het ministerie van Financiën. Dat heeft het CBS ook de opdracht gegeven de factsheets voor alle ministeries te maken. Sophie de Mol van Otterloo is beleidsmedewerker Begrotingsbeleid bij het ministerie van Financiën. Zij plaatst de opdracht in een context.
Brede welvaart in de jaarlijkse begrotingscyclus
‘Bij welvaart kun je kijken naar traditionele zaken, zoals het bruto binnenlands product en de koopkracht van het gemiddelde huishouden. Maar welvaart gaat over méér dan dit soort harde cijfers. Betekent een florerende Nederlandse economie ook dat veel mensen gelukkig zijn? Is bijvoorbeeld de welvaart niet ongelijk verdeeld over de burgers? Aan dergelijke inzichten is in de afgelopen jaren meer behoefte ontstaan. Onder andere de Tweede Kamer en de Raad van State hebben de wens geuit brede welvaart op te nemen in de jaarlijkse begrotingscyclus van de ministeries. Het is belangrijk om te kunnen nagaan hoe het beleid van de ministeries zich richt op brede welvaart. De factsheets helpen daarbij.’Onafhankelijke beoordeling
De Mol van Otterloo legt uit: ‘Op Prinsjesdag kijkt een ministerie vooruit en wordt de begroting voor het komende parlementaire jaar gepresenteerd. Op een ander moment blikken ministeries juist terug, in hun jaarverslagen. De Factsheets Brede Welvaart zijn bij dit alles belangrijk. Dankzij deze onafhankelijke beoordeling door het CBS weten we hoe de brede welvaart zich heeft ontwikkeld. Die feiten kunnen waardevolle informatie zijn bij het maken van nieuw beleid.’Aanvullend puzzelstukje
Een aanvullend puzzelstukje voor de Algemene Rekenkamer en een extra kans voor ministeries om brede welvaart een grotere rol te geven bij beleidsvorming. Dat zegt Maarten de Jong over de factsheets. Hij is strategisch adviseur bij de Algemene Rekenkamer, het instituut dat in ons land onafhankelijk toeziet of de rijksoverheid publiek geld doelmatig en volgens de regels besteedt. De Jong: ‘In de politiek en in het publieke beleid moeten feiten concurreren met politieke opvattingen, meningen en belangen. De Algemene Rekenkamer baseert zijn werk op feiten, dus zijn we blij met de factsheets. Het is objectieve informatie. Stabiele informatie ook, omdat het CBS over de jaren heen dezelfde definities en meetmethoden hanteert.’Beoordelen of beleid werkt
De Jong legt uit wat hij bedoelt met factsheets als aanvullend puzzelstukje: ‘Het is extra informatie om te beoordelen of beleid werkt. Wij zijn voorstander van de factsheets, omdat ze ons helpen een link te leggen tussen enerzijds de begrotings- en verantwoordingscyclus van ministeries en anderzijds onafhankelijke informatie over de meest uiteenlopende indicatoren. De data en analyses van het CBS zeggen in zekere zin iets over de impact van beleid. Ik zeg “in zekere zin”, omdat er altijd een nuance zit in die relatie.’ Hij licht dit toe aan de hand van de Factsheet Brede Welvaart voor het ministerie van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap. ‘Daarin staat onder meer de indicator “Publieke uitgaven aan research & development”. Bij deze indicator kun je bijvoorbeeld nog zeggen: “Als het uitgegeven bedrag achterblijft bij de verwachtingen, kun je het kabinet daar op aanspreken, omdat het hoogstwaarschijnlijk ook minder impact op de brede welvaart heeft dan beoogd”.’Economische zelfstandigheid vrouwen
Maar hetzelfde ministerie heeft ook de indicator ‘Economische zelfstandigheid vrouwen’, vervolgt De Jong. ‘Daar is de puzzel moeilijker te leggen. Als deze daalt, is dan het geld niet goed besteed? Dat is te kort door de bocht geredeneerd. De score op die indicator hangt van te veel zaken af om die conclusie te trekken. Op sommige van die zaken heeft de overheid met haar beleid veel invloed, bijvoorbeeld betaalbaarheid van kinderopvang. Maar op andere zaken een stuk minder, bijvoorbeeld de staat van de economie en persoonlijke keuzes van vrouwen. Daarom noem ik de factsheets een puzzelstukje: ze zijn een onderdeel van de puzzel. Ze vormen een welkome aanvulling op de beleidsdoelstellingen en evaluaties die het kabinet presenteert op Prinsjesdag.’Beleidskompas
Bij beleidsbepaling varen ministeries op het zogeheten beleidskompas. Dat stimuleert ministeries hun beleid vooraf te onderbouwen en vragen te beantwoorden. De Jong: ‘Brede welvaart is opgenomen in het beleidskompas. Dat ministeries gegevens uit de Factsheets Brede Welvaart kunnen halen, betekent dat zij tot een goed verhaal kunnen komen tijdens beleidsvorming.’
NB: In verband met de afsluitdatum van de gegevensverwerking reflecteren de Factsheets Brede Welvaart 2024 de naamgeving en inhoud van de ministeries en bijbehorende beleidsterreinen van vóór de totstandkoming van het nieuwe hoofdlijnenakkoord.
Relevante links
- Factsheets - Factsheets Brede Welvaart 2024
- Factsheets - Factsheets Brede Welvaart 2023
- Artikel - Factsheets Brede Welvaart bij departementale begrotingen op Prinsjesdag
- Privacyregels CBS - Privacy