Bijzondere verhalen over de rekenmeesters van het CBS
Bekende Nederlanders
Van der Bie belicht in zijn verhalen een aantal bekende Nederlanders die bij het statistiekbureau werkten. Een sprekend voorbeeld daarvan is Clara Wichmann, die in 1914 in dienst trad van het CBS. ‘Als jurist drong Wichmann in veel artikelen aan op een radicale hervorming van het strafrecht. Door haar werk bij het CBS, waar ze onder andere hoofd van de afdeling criminologie was, werd ze gesterkt in haar opvatting dat vergelding geen goede basis was voor het strafrecht.’ Ook econoom en Nobelprijswinnaar Jan Tinbergen komt in de verhalen van Van der Bie tot leven. ‘Eind jaren twintig ging hij bij het CBS werken en stond hij aan de basis van de Nationale Rekeningen bij het statistiekbureau. Tinbergen was een van de invloedrijkste Nederlanders van de twintigste eeuw. Zijn ideeën kregen vorm bij het CBS, het Centraal Planbureau en de Sociaal-Economische Raad. Internationaal was Tinbergen eveneens een grootheid, die zijn stempel drukte op het IMF en de Wereldbank. In 1969 kreeg hij de Nobelprijs voor de economie.’Rol in het verzet
Van der Bie schreef ook over belangrijke personen binnen het CBS. Bijvoorbeeld directeur-generaal Philip Idenburg, die aan het roer van het CBS stond ten tijde van de Tweede Wereldoorlog. ‘Dat was een mannetjesputter in de goede zin van het woord. Hij heeft ontzettend veel gepubliceerd, terwijl hij naast zijn werk bij het CBS verbonden was aan de Universiteit van Amsterdam én een rol had in het verzet. Een mooi verhaal gaat over de verhuizing van het CBS naar Leidschendam. Dit gebeurde tijdens de oorlog, met behulp van de eigen medewerkers. Als dank voor het soepele verloop van deze onderneming kregen alle medewerkers een pakje sigaretten. Het netwerk van Idenburg moet groot geweest zijn dat hij daar in groten getale aan kon komen in de oorlog.’Beeldstatistieken als kunst
Aan infographics besteedt het CBS tegenwoordig veel aandacht. Maar de eerste CBS-infographic stamt al uit het jaar 1900. Dat ging om een illustratie bij de statistiek over criminaliteit. Van der Bie: ‘In de jaren dertig heeft adjunct-directeur J. de Roos al beeldgrafieken getekend voor een onderwijspublicatie.’
In 1940 gaat de gevluchte Duitse grafisch kunstenaar Gerd Arntz de illustraties in het Statistisch Zakboek verzorgen. ‘Hij doet dit 25 jaar lang en verheft de grafieken van het CBS tot kunstwerken. Wie nog een Statistisch Zakboek uit die tijd heeft, bezit kunst’, zegt Van der Bie. ‘Een aantal uitgaven zijn opgenomen in de collectie van het Museum of the Image in Breda.’
Sluiting van de mijnen
Andere verhalen gaan bijvoorbeeld over de rol van het CBS na de watersnoodramp van 1953 in Zeeland. Van der Bie: ‘Het CBS slaagde erin al een week na de ramp met een rapport te komen over het belang van de Zeeuwse landbouw voor de voedselvoorziening van het land. Dat is ongekend snel.’ Ook de oprichting van het CBS in Heerlen in 1974 komt aan bod en de discussie die daarbij gevoerd werd. ‘De mijnen waren gesloten en het toenmalige kabinet Den Uyl besloot dat er vervangende werkgelegenheid naar Limburg moest komen. Daarmee deed het spreidingsbeleid zijn intrede. Een groot aantal voormalige mijnwerkers kon bij het CBS in Heerlen terecht.’ Dat was voor hen beslist geen eenvoudige zaak. Ze waren hun baan kwijt en een schriller contrast tussen het zware fysieke werk in de mijnen en het administratieve werk bij het CBS was nauwelijks denkbaar. Ook de cultuur in de mijnen verschilde sterk van de ambtelijke cultuur, die er bij het statistiekbureau was.Boycot van de Volkstelling 1971
Van der Bie wijst ook op het verhaal van de volkstelling in 1971: het was de eerste volkstelling die met de computer werd uitgevoerd. ‘Angst voor de computer en herinneringen aan de oorlog leiden tot een enorm protest in de media en bij de bevolking. In januari 1971 riepen maar liefst 25 organisaties op de volkstelling te boycotten. De Nederlandse overheid werd overrompeld door deze golf van maatschappelijke onrust. Uiteindelijk liep de telling uit op een mislukking. Als indirect gevolg kreeg Nederland zijn eerste privacywetten.’Statistiek van het jenevergebruik
De geschiedenis van de statistiek van het jenevergebruik is een persoonlijke favoriet van Van der Bie. ‘De gemeentelijke statistieken van het drankverbruik klopten niet. In dorpen waar veemarkten werden gehouden, namen ook marktbezoekers en handelaren uit de hele streek na afloop een borrel in de kroeg. De lokale bevolking werd om het hoge verbruik nagewezen. Het CBS heeft de cijfers op verzoek van het ministerie gepubliceerd voor grotere regio’s. Het is de oudste statistiek van het CBS geworden op basis van een sociaalgeografische gebiedsindeling.’Relevante links
- Publicatie - Het licht van de statistiek