‘Gebrek aan vertrouwen in politiek potentiële splijtzwam in de samenleving’
Maatschappelijke vraagstukken
Het SCP richt zich op maatschappelijke ontwikkelingen en vraagstukken die nu en de komende jaren spelen, waaronder de steeds meer diverse samenleving, participatie, talentontwikkeling en kansengelijkheid. ‘We staan voor grote uitdagingen en het feit dat het vertrouwen van de burger in de overheid zo laag is, maakt ons werk extra belangrijk’, zegt Van Oudenhoven. ‘Van tevoren had ik niet ingeschat hoe groot de impact daarvan is.’Steeds meer gericht op verklaringen
Met het onderzoek levert het SCP kennis en inzichten aan beleidsmakers van Nederland. Het effect van beleid op verschillende aspecten van brede welvaart in Nederland staat daarbij steeds meer centraal. Van Oudenhoven: ‘Wij onderzoeken wat de invloed is van beleidskeuzes op het leven van mensen en de samenleving. Daarbij moet je denken aan keuzes rond de houdbaarheid van de zorg, de krapte op de arbeidsmarkt, klimaat en stikstof, asiel en migratie en bestaanszekerheid. Vroeger was ons werk vooral beschrijvend: we maakten een foto van de maatschappij. Nu richten we onze blik ook steeds meer op verklarende mechanismen: hoe komt het wat we zien? We kijken daarbij niet meer alleen naar de mens zelf, maar ook naar de context waarin mensen leven. Welke rol spelen instituties als gemeenten of bijvoorbeeld de Belastingdienst daarin? Als wij constateren dat burgers die hulp nodig hebben aangeven dat ze die hulp niet gemakkelijk krijgen, dan stoppen we niet bij onze uitvraag aan de burger. Dan gaan we bijvoorbeeld ook in gesprek met huisartsen en gemeenten om te kijken waar het mis gaat. Daardoor kunnen we beleidsmakers en professionals met ons onderzoek effectiever informeren over kansrijke handelingsperspectieven.’
Gezicht op een aantal ministeries in Den Haag
Onafhankelijkheid uitleggen
Het verzamelen van objectieve gegevens is belangrijk voor een samenleving waarin beleid niet gestoeld is op emoties. Van Oudenhoven: ‘Als onderzoeksorganisatie is je onafhankelijkheid essentieel. Je mag niet aangestuurd worden door de ontvanger van de informatie, in ons geval de mensen in Nederland die het beleid maken. Wij bepalen wat we onderzoeken en op de publicatie van de onderzoeksuitkomsten staat geen druk. Het is extra belangrijk om die onafhankelijkheid te benadrukken nu burgers steeds meer wantrouwen uiten ten opzichte van de overheid.’ Volgens Van Oudenhoven is het van alle tijden dat het voor burgers ingewikkeld is om goed te doorgronden hoe die onafhankelijkheid werkt voor organisaties als het CBS en het SCP. ‘Het is aan ons om dat goed uit te leggen, dus in alle communicatie te benadrukken dat we onafhankelijk zijn.’Gezamenlijk doel SCP en CBS
Het verzamelen van objectieve gegevens is dat wat het SCP en het CBS bindt. De organisaties werken al jaren intensief samen. Van Oudenhoven: ‘Bij sommige samenwerkingen moet je zoeken naar een gemeenschappelijk doel. Maar medewerkers van het SCP en het CBS hoeven elkaar niet veel uit te leggen. We willen allebei met valide onderzoeksgegevens een beeld schetsen van de samenleving en zorgen dat dat beeld representatief is. Ook willen we allebei de informatie die ons onderzoek oplevert op zo’n manier ontsluiten dat de samenleving er echt iets aan heeft. Daar werken we samen aan.’ Het CBS en het SCP zijn nu bijvoorbeeld samen met het Maatschappelijk Impact Team (MIT) in gesprek over een kennisinfrastructuur voor pandemische paraatheid, zodat we als samenleving beter voorbereid zijn op toekomstige pandemieën. ‘Dat vraagt aanpassingen in onze huidige aanpak. Het kan niet alleen meer gaan om grondigheid, ook snelheid is hier van belang. We denken er samen over na hoe we dat zo goed mogelijk kunnen optuigen. Daarnaast trekken we samen op bij methodologische innovaties, de inzet van AI en de zorg voor privacy en veilig databeheer. Natuurlijk botsen de belangen ook wel eens. Maar als dat gebeurt, spreken we open over elkaars behoeftes en proberen we elkaar te helpen. Het mooie aan de samenwerking tussen CBS en SCP is dat we elkaar vertrouwen, dat we samen een historie hebben. Daar bouwen we op voort.’
Vrijwilligers van de voedselbank in Den Haag pakken voedselpakketten in
Eén definitie voor armoede
Een ander voorbeeld van een gezamenlijke inspanning is de nieuwe definitie voor armoede, waar het SCP, het CBS en het NIBUD samen aan werken. Elke partij levert daarbij een belangrijke bouwsteen. Van Oudenhoven: ‘Bestaanszekerheid is een actueel thema. Als SCP benadrukken we steeds dat het gaat over meer dan alleen materiële zaken. Het is ook: een sociaal netwerk hebben, computervaardig zijn, je kind kunnen helpen bij het huiswerk. Bij het SCP zitten die elementen in de definitie. Het CBS levert een belangrijke bijdrage met zijn inkomensstatistiek die we goed kunnen verbinden aan wat iemand nodig heeft voor levensonderhoud en participatie. En dat is cruciaal. Als je op basis van de CBS-definitie naar armoede in ons land kijkt, dan lijkt het de goede kant op te gaan. Dat komt omdat deze definitie wel inflatie meeneemt, maar geen levensbehoeften die in de tijd waarin de definitie werd vastgesteld (jaren zeventig, redactie) niet speelden. Eén realistische definitie zorgt voor duidelijkheid richting politiek, beleidsmakers en de samenleving.’Uniek beeld van de samenleving
Het belangrijkste onderzoek dat het CBS en SCP samen doen is ‘Nederland in Beeld’, waarin doorlopend ervaringen en meningen van burgers worden gevraagd. Van Oudenhoven: ‘We hebben de afgelopen periode grote stappen gemaakt om dit onderzoek representatiever te maken, zodat ook de ervaringen van moeilijk bereikbare burgers meegenomen kunnen worden. Dit is typisch een voorbeeld van een onderzoek dat niet heel snel uitkomsten geeft, maar dat een heel hoge kwaliteit heeft. De actualiteit is wel een speerpunt voor de toekomst. Want dit onderzoek geeft een uniek beeld van de samenleving en is daardoor zeer waardevol.’ Uit het onderzoek ‘Nederland in Beeld’ blijkt dat ongeveer de helft van de Nederlanders geen vertrouwen heeft in de politiek. Mensen vinden vooral dat de politiek de grote problemen, bijvoorbeeld woningnood, niet oplost en ook dat niet goed wordt omgegaan met de afhandeling van de aardbevingsschade en de toeslagenaffaire. Van Oudenhoven: ‘We zien daarbij grote verschillen in vertrouwen tussen mensen die goed kunnen meekomen in de samenleving en mensen die achter blijven. Dat is reden voor zorg omdat het vertrouwen daarmee een potentiële splijtzwam is in de samenleving.’
Parlementsgebouw
Structurele ongelijkheid jaagt polarisatie aan
Toch gaat het nog steeds behoorlijk goed met Nederland, constateert het SCP al enkele jaren op rij. Burgers geven hun leven een ruime voldoende en dat geldt ook voor hun financiële situatie. Waar zitten de zorgen dan? ‘Het vertrouwen dat mensen hebben in elkaar en de democratie is goed’, zegt Van Oudenhoven. ‘Ook vinden ze dat onze zorg en ons onderwijs op redelijk niveau zijn. Daar staan tegenover een laag vertrouwen in de politiek en de zorgen om de economie als geheel. Mensen verwachten dat toekomstige generaties het slechter zullen hebben en dat zorgt voor onzekerheid en machteloosheid. Dáár moeten we wat aan doen. In de media zien we vaak het beeld van een gepolariseerde samenleving. Dat beeld klopt niet helemaal met de feiten uit ons onderzoek. Wél is er bewijs voor affectieve polarisatie: de structurele ongelijkheid in Nederland neemt toe en gaat samen met een gevoel van onbehagen en wantrouwen in de politiek. Dat is een aandachtspunt voor de toekomst. We moeten op zoek naar verbinding, omdat polarisatie anders een vlucht kan nemen.’Transparantie zorgt voor vertrouwen
Hoe bereiken we die verbinding? Van Oudenhoven: ‘Burgers moeten het gevoel hebben dat de overheid weet wat hen bezighoudt. Die informatie hebben wij. Daarnaast is het van belang dat de overheid burgers betrekt bij oplossingen voor de problemen in de samenleving. Vervolgens moet de overheid een groter probleemoplossend vermogen ontwikkelen en ook beter laten zien hoe het zaken wil oplossen. Tot slot is het noodzakelijk aandacht te besteden aan rechtvaardigheid en daarvoor is een visie op brede welvaart nodig. Het is niet aan het SCP om aan te geven hoeveel ongelijkheid aanvaardbaar is in Nederland. Dat is een politieke vraag en dus aan het kabinet. Maar het is wel belangrijk dat de visie van het kabinet voor iedereen duidelijk is. Net als dat duidelijk moet zijn wat het kabinet wil met het klimaat, migratie en de woningbouw. Transparantie zorgt voor vertrouwen. Als je laat zien waar je heen wil, wat je daarvoor van burgers verlangt en wat het algemeen belang daarbij is, dan gaan burgers het beter begrijpen en zullen ze maatregelen gemakkelijker accepteren. Dan keert het vertrouwen terug. Niet omdat je investeert in vertrouwen, maar omdat je laat zien dat je resultaten boekt.’Relevante links
- Nieuws - Minste vertrouwen in Tweede Kamer in 10 jaar tijd
- Nieuws - Laagste armoederisico in 45 jaar door energietoeslag
- Artikel - Kim Putters: ‘Er is meer maatschappijvisie nodig’
- Privacyregels CBS - Privacy
- Website - SCP - Op weg naar een nieuwe armoedegrens
- Website - SCP - Nederland in Beeld (NIB)