Nederlandse volkstelling al 40 jaar digitaal

/ Auteur: Miriam van der Sangen
De Nederlandse bevolking
© Hollandse Hoogte / Robin Utrecht
Volkstellingen zijn de oudste officiële statistieken van het CBS. Ze bieden een schat aan demografische en sociaaleconomische informatie. Over 2021 organiseerde het CBS een volkstelling op verzoek van het Europese statistiekbureau Eurostat. Dat gebeurt één keer in de tien jaar. De inwoners van Nederland merken daar echter weinig van, want het CBS organiseert die telling al meer dan 40 jaar digitaal. Inmiddels zijn de eerste resultaten van de Volkstelling 2021 bekend en aan Eurostat geleverd. Aan het tweede deel - dat in maart 2024 moet worden opgeleverd - wordt nu hard gewerkt bij het CBS.

Digitale volkstelling

In veel landen is de volkstelling een enorme operatie met honderdduizenden tellers die van deur tot deur gaan met een vragenlijst om de inwoners van hun land te bevragen over gezinssamenstelling, opleidingsniveau, beroep, woning, etc. In Nederland vindt de volkstelling echter op een geheel andere manier plaats: digitaal. Ons land heeft namelijk een goede gemeentelijke basisregistratie personen (BRP) die het CBS (op basis van de CBS-wet) mag gebruiken. Daarnaast zijn gegevens uit het Stelsel van Sociaal-statistische Bestanden (SSB) een belangrijke bron. ‘Daardoor hoeven de inwoners van ons land al meer dan 4 decennia geen vragenlijsten voor de volkstelling in te vullen. Dat verlaagt de enquêtedruk en bespaart ons land ook nog eens miljoenen euro’s in vergelijking met andere Europese landen, waar enquêteurs nog wel langs de deuren gaan’, aldus Reinoud Stoel. Hij is hoofd van het team methodologie van het CBS in Den Haag dat al geruime tijd bijdraagt aan het opleveren van de resultaten van de volkstelling.

Eerste resultaten Volkstelling 2021

Eric Schulte Nordholt is als onderzoeker al meer dan 25 jaar intensief betrokken bij de volkstellingen in ons land. Hij kent alle bijzonderheden van deze telling en is ook internationaal een veel geraadpleegde deskundige op dit gebied. Daarnaast neemt hij deel aan verschillende Europese taskforces over de volkstelling en is hij ook internationaal coördinator van dit onderwerp. ‘De eerste resultaten van de Volkstelling 2021 hebben we eind vorig jaar aan Eurostat kunnen aanleveren. Voorheen moesten we per land gegevens opleveren op gemeentelijk en regionaal niveau. Nu vereiste Eurostat dat we ook nog gegevens op ‘vierkanten niveau’ aanleveren: 42 000 in totaal. Daar horen ook metadata bij. Die zijn in een paar 100 pagina’s beschreven. Een forse klus!’

[video: https://www.cbs.nl/nl-nl/video/d87c16e70cf7459ca7e92fd33635bb1a]

Stimuleren van de economie

De telling op ‘vierkanten niveau’ is nieuw voor deze volkstelling en bevat veel gedetailleerdere informatie dan op gemeentelijk niveau, aldus Schulte Nordholt. ‘De vierkanten van 1 kilometer bij 1 kilometer lopen dwars door gemeenten heen en moeten bovendien aansluiten bij onze landsgrenzen. Voordeel van deze vierkanten is dat die – in tegenstelling tot gemeentegrenzen – stabiel in de tijd zijn.’ Eurostat heeft behoefte aan deze ‘vierkanten informatie’ om geld te kunnen verdelen over de EU-landen voor het ondersteunen van de economische ontwikkeling via de zogenaamde structuurfondsen. Ook is deze informatie de komende jaren noodzakelijk om meer gedetailleerde vergelijkingen binnen Europa te kunnen maken.

Informatiebeveiliging

Bij het opleveren van de gegevens op vierkanten niveau speelt informatiebeveiliging een belangrijke rol. Marieke de Vries is methodoloog bij het CBS en nauw betrokken bij dat proces. ‘Het CBS heeft samen met de statistiekbureaus van enkele andere landen een tweetal nieuwe beveiligingsmethoden en bijbehorende software ontwikkeld, waardoor de gegevens uit de ‘vierkanten’ veilig gepubliceerd kunnen worden. Dat wil zeggen dat geen informatie over individuele personen kan worden achterhaald. Dit principe passen we toe bij al onze statistieken. Dat gebeurt op een zodanige wijze dat de gepubliceerde resultaten niet veel verschillen van de werkelijke resultaten.’

Het team dat bij het CBS aan de Volkstelling 2021 werkt
© Sjoerd van der Hucht

Nieuwe beveiligingsmethoden

Volgens De Vries is het toepassen van beveiligingsmethoden niet nieuw bij de Nederlandse volkstelling. ‘Bij de vorige methode ging veel detail verloren door de beveiliging. Daarom hebben we nieuwe methoden ontwikkeld waarbij met meer detail kan worden gepubliceerd, terwijl de privacy van de Nederlandse burgers nog steeds beschermd wordt. Deze nieuwe methoden zijn ingewikkeld en daarom geven we meer detail in een bijgevoegd Statistische Trends-artikel. Beveiliging heeft een hoge prioriteit voor het CBS: data zijn veilig bij ons.’

Hypercubes

Op dit moment werkt het CBS aan de oplevering van het tweede deel van de volkstellingsgegevens. Die moeten in maart 2024 aan Eurostat zijn geleverd. Schulte Nordholt: ‘Dat tweede deel bestaat uit zogenaamde hypercubes. Dat zijn grote tabellen, bijvoorbeeld over bevolking, werkenden en woningen op gemeentelijk niveau. Alle data daarover hebben we in huis en moesten worden gecontroleerd. Alleen informatie over beroepen hebben we moeten schatten.’ De deadline van maart 2024 is voor het CBS en een aantal andere Europese landen die tellen aan de hand van registers goed haalbaar. Stoel: ‘Er zijn veel mensen vanuit verschillende afdelingen van het CBS betrokken bij deze volkstelling en de samenwerking is heel goed. Daar zijn we enorm trots op.’


Relevante links