Betaalbaarheid wonen en energie beter in beeld

/ Auteur: Karel Feenstra
Luchtfoto van Den Haag centrum
© Hollandse Hoogte / Berlinda van Dam
Het nijpende woningtekort, de hoge huizenprijzen en stijgende energiekosten, ze maken de vraag hoe betaalbaar wonen in Nederland is steeds pregnanter. De politiek, beleidsmakers en onderzoekers willen weten hoe inkomens zich verhouden tot woon- en energielasten. Voor een goed antwoord op deze vragen is een heldere rekenmethode nodig. Een universele aanpak met dezelfde standaarden voor inkomen en woonlasten, maar ook voor zorg- en energiekosten. Het CBS ontwikkelde nieuwe concepten waarmee onderzocht kan worden hoe het er in Nederland voor staat met de betaalbaarheid van onder meer woonlasten en energie. De nieuwe concepten zijn beschikbaar in de Woonbase.

Woonbase

Sinds 2009 voert het CBS in samenwerking met het ministerie van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties (BZK) het Woononderzoek Nederland (WoON) uit. Dat is een grote enquête die één keer in de drie jaar wordt uitgevoerd om de woonsituatie van personen in Nederland in kaart te brengen. Aan die enquête zijn in de jaren daarna steeds meer databronnen toegevoegd. De doorontwikkeling van dit onderzoek kreeg met de introductie van de Woonbase in de zomer van 2022 een nieuwe, overzichtelijke vorm. In de Woonbase worden registergegevens over de woningmarkt, woningkenmerken, de woonsituatie en energielasten van Nederlandse huishoudens en hun financiële positie in onderlinge samenhang gepresenteerd. De Woonbase is een lopend project, vertelt CBS-onderzoeker Reinder Lok. ‘Op dit moment zijn de data van 2018, 2019 en 2020 ingevoerd. In 2023 komen cijfers tot en met 2021 beschikbaar.’

Betere vergelijkbaarheid nodig

Om de betaalbaarheid van wonen in beeld te brengen, is het nodig te bepalen hoe inkomens zich verhouden tot woonlasten. Dit komt tot uitdrukking in de woonquote. ‘Het inkomensbegrip voor de vaststelling van de woonquote was toegespitst op woonlasten,’ zegt CBS-onderzoeker Kai Gidding. ‘En daarom niet geschikt om de betaalbaarheid van andere lasten te bepalen. Cijfers over de betaalbaarheid van verschillende uitgaven zijn dan niet goed met elkaar te vergelijken.’ Ook het reguliere besteedbare inkomen bleek niet geschikt om betaalbaarheid in beeld te brengen vanwege de verrekening van lasten zoals hypotheekrente en de verplichte zorgpremie.

Een nieuwe rekenmethode

De oplossing voor dit probleem is gevonden in een nieuw concept waarbij verschillende (netto) uitgaven steeds tegen hetzelfde inkomensbegrip worden afgezet. ‘Als je de betaalbaarheid van verschillende lasten wilt vergelijken, dan moeten de netto-uitgaven steeds tegen dezelfde netto-inkomsten worden afgezet,’ aldus Gidding. Dit inkomensbegrip faciliteert samenhangend onderzoek. ‘Onderzoekers en beleidsmakers kunnen data over woonkosten, energie en zorgkosten nu beter naast elkaar leggen. Ze lezen nu letterlijk van dezelfde pagina. En dat is ook gelijk de crux van deze nieuwe aanpak,’ zegt Lok.

Waardevol

In het nieuwe concept wordt er ook rekening gehouden met het vermogen van huishoudens en is een methode ontwikkeld om met eventuele negatieve inkomsten om te gaan. Lok: ‘Het is allemaal techniek ‘onder de motorkap’, maar doordat het allemaal in één praktische methode werkt, is het heel waardevol’. Het concept voor onderzoek naar betaalbaarheid is inmiddels goed ontvangen door de samenwerkingspartners, waaronder het ministerie van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties, het Planbureau voor de Leefomgeving en het Nibud.


Relevante links