CBS onderzoekt verfijning methode voor berekening energieprijzen

/ Auteur: Miriam van der Sangen
Monteur plaatst een slimme meter om energieverbruik te meten
© ANP / Patricia Rehe
De energieprijzen staan de laatste tijd sterk in de belangstelling. Het CBS publiceert daarover maandelijks cijfers, die in de afgelopen periode een sterke prijsstijging laten zien van onder andere gas, elektriciteit en motorbrandstoffen. De energieprijsstijgingen zorgen op dit moment in belangrijke mate voor de algehele toename van de inflatie, maar ook de prijzen van bijvoorbeeld voeding zitten in de lift. Deze recente ontwikkelingen zijn mede aanleiding voor het CBS om te bekijken in hoeverre de huidige methode van berekening van de energieprijzen verder kan worden verfijnd.

Inflatie

Arlen Hoebergen is statistisch onderzoeker bij het team Consumentenprijzen van het CBS. Dit team berekent maandelijks de inflatie. Dat is de gemiddelde prijsstijging van goederen en diensten die door de consument worden gekocht. ‘De inflatie is de afgelopen maanden toegenomen. Een belangrijke oorzaak daarvan zijn de stijgende energieprijzen, zoals gas, elektriciteit en motorbrandstoffen. De prijsstijgingen van die producten bepalen momenteel voor meer dan de helft de huidige inflatie.’ Ook het feit dat er na de coronaperiode veel vraag is naar bepaalde producten is volgens Hoebergen van invloed op de prijsstijgingen. ‘De prijsstijging bij computerchips leiden bijvoorbeeld tot hogere prijzen van tv’s en de hogere prijzen van containertransport werken door in de prijs van veel producten die worden geïmporteerd.’

Transactiedata afkomstig van winkels

Het CBS meet iedere maand de prijzen voor het berekenen van de inflatie met de consumentenprijsindex, ook wel CPI genoemd. Dat gebeurt op steeds slimmere manieren. ‘Vroeger gingen de CBS-interviewers maandelijks de winkels in om handmatig de prijzen te noteren. De prijzen die werden genoteerd, waren de prijzen weergegeven op het prijskaartje in de winkel. Dus bijvoorbeeld zonder korting met een klantenkaart. Tegenwoordig ontvangt het CBS van een groot aantal winkels zogenaamde scanner- of transactiedata. Die data geven de prijzen weer waarvoor het product gekocht wordt, dus inclusief de eventuele korting die een consument krijgt. Zo gaan we steeds meer naar waarneming van de prijzen die de consument écht betaalt.’

Meerjarige contracten

In de CPI meet het CBS maandelijks de verschillende onderdelen van de gas- en elektriciteitsrekening. ‘Het zijn voor elke verslagmaand de prijzen zoals die worden aangeboden door de energiemaatschappijen. Bij het gebruik van deze prijzen voor het berekenen van het gemiddelde prijsniveau voor huishoudens levert dat een goed beeld op van het prijsniveau waartegen contracten op dat moment worden afgesloten. Maar een deel van de huishoudens heeft een meerjarig contract met een vaste prijs voor het leveringstarief. Het leveringstarief van eerder afgesloten meerjarige contracten wordt door het CBS op dit moment niet meegenomen in het gemiddelde prijsniveau.’

Schommelingen

Het is bij het CBS onbekend hoeveel huishoudens welke contracten op welk moment tegen welke prijs hebben afgesloten. Hoebergen: ‘Bij stijgende energieprijzen betekent dit dat de gemiddelde prijs die alle huishoudens in Nederland samen betalen lager ligt dan de waargenomen prijzen en bij dalende energieprijzen ligt dit hoger dan in de CPI wordt weergegeven. Dit zorgt voor grotere schommelingen in de prijsindex op de korte termijn. Over een langere periode middelt de prijsindex van de energie uit.’

Turbulente markt

Volgens Hoebergen is de prijsontwikkeling zoals die nu plaatsvindt op de energiemarkt uitzonderlijk. ‘De huidige methode om de prijzen van gas- en elektriciteit te meten voldoet goed bij een redelijk stabiele markt, maar bij extreme prijsstijgingen zoals in de huidige turbulente markt hebben we behoefte om de methode waarmee wij de huidige prijsontwikkelingen in kaart brengen verder te verfijnen, zodat we ook bij de energieprijzen kunnen waarnemen wat de consument op dat moment écht betaalt. Daarom doen wij daar als CBS op dit moment onderzoek naar, want momenteel zijn er grote verschillen in de prijzen die huishoudens betalen. Een huishouden dat een jaar geleden een vast contract voor drie jaar heeft afgesloten betaalt dit jaar minder door belastingvoordeel, terwijl een huishouden met een variabel contract veel meer moet betalen.’

Energiemarkt in Europa

Niet alleen Nederland kampt met hoge energieprijzen, ook andere Europese landen hebben hier mee te maken. Hoebergen: ‘De energiemarkt in de diverse Europese landen is erg verschillend en moeilijk vergelijkbaar. Maar overal zijn forse prijsstijgingen, in Nederland en België echter het meest.’ Het CBS overlegt met andere landen in Europa over de manier waarop de schommelingen in de energieprijzen kan worden gemeten. Ook met Eurostat, het Europese statistiekbureau, is het CBS hierover in contact.

Relevante links