De coronacrisis raakt de hele maatschappij en brengt veel onzekerheden met zich mee. ‘Tegelijkertijd is er veel nepnieuws, terwijl de behoefte aan betrouwbare informatie juist groot is. Betrouwbare informatie is nodig om de crisis beleidsmatig goed aan te pakken, wetenschappelijk onderzoek te doen én om te weten hoe je als maatschappij met de situatie om gaat’, aldus CBS Data Officer Florian Henning. De situatie vraagt volgens hem om effectief data stewardship. ‘Dat is het organiseren en borgen van processen die ervoor zorgen dat de juiste data – van de nodige kwaliteit en betrouwbaarheid – op een veilige manier en op het juiste moment bij de juiste gebruiker beschikbaar zijn. Met name in crisissituaties is dit van groot belang.’
Snel en flexibel inspelen op crises
Omdat statistiekbureaus hierbij wereldwijd een belangrijke rol spelen, heeft het CBS samen met Statistics Canada gekeken hoe andere statistiekbureaus dat aangepakt hebben en wat daarvan geleerd kan worden voor toekomstige crises. ‘Wat is de rol van een nationaal statistiekbureau bij het er voor zorgen dat de juiste data op het juiste moment en op de juiste plaats beschikbaar komen? En hoe zorg je ervoor dat je snel en flexibel in kunt spelen op een crisis?’ Het visiedocument behandelt vier vragen: welke uitdagingen hebben nationale statistiekbureaus in de huidige situatie, waarom hebben ze een unieke rol bij het beheren en benutten van data in een crisis, welke randvoorwaarden zijn nodig om de (nieuwe) taken goed te vervullen en welke leerpunten en strategieën zijn er voor de toekomst?
‘Datagedreven crisisrespons door de overheid vraagt om een goede overheidsbrede datastrategie, die vastlegt wat de rollen en verantwoordelijkheden van de verschillende overheden zijn’
Datastrategie noodzakelijk
Eén van de bevindingen is dat data in tijden van crisis een organisatorisch vraagstuk opwerpen, aldus Henning. ‘Datagedreven crisisrespons door de overheid vraagt om een goede overheidsbrede datastrategie, die vastlegt wat de rollen en verantwoordelijkheden van de verschillende overheden zijn. Dit geldt zowel nationaal als internationaal.’ Ook in Nederland wordt daar hard aan gewerkt. ‘Maar we kunnen wel van andere landen leren. Wat wij in Nederland niet hebben, maar Nieuw-Zeeland bijvoorbeeld wel, is een nationale chief data steward. Hij stuurt het gebruik, beheer en de beveiliging van alle overheidsdata aan.’
Flexibel door goede infrastructuur
Een andere aanbeveling betreft de data-infrastructuur en -technologie. Henning: ‘In het visiedocument beschrijven we dat standaardisatie van technologie en processen heel belangrijk is om snel te kunnen handelen bij crises. Een data-ecosysteem waarin verschillende organisaties zoals overheidspartijen en kennisinstellingen op basis van standaarden kunnen samenwerken, zorgt dan voor meer flexibiliteit.’ Ook de noodzaak om nieuwe databronnen aan te boren wordt genoemd. ‘Primaire waarneming met enquêtes duurt in tijden van crisis vaak te lang’, aldus Henning. ‘Je moet secundaire bronnen van partners juist dan snel kunnen binnenhalen. Een data-ecosysteem biedt daarvoor meer mogelijkheden.’
De auteurs van het visiedocument pleiten voor een landelijke datacatalogus waarin data beschikbaar zijn volgens het FAIR-principe: findable, accessible, interoperable en reusable. Nederland heeft een open dataportaal van de overheid, maar Henning ziet ook een toekomst voor een overheidsbrede catalogus die transparant maakt over welke andere data de overheid beschikt. ‘In zo’n datacatalogus staan niet de data zelf, maar is beschreven welke data waar beheerd worden. Daardoor weten overheidsorganisaties van elkaar beter welke data beschikbaar zijn en hoe zij nóg meer datagedreven kunnen werken.’
Werken met data is teamsport
De samenwerking op bovenstaand gebied met Statistics Canada komt voort uit een jarenlange goede relatie tussen de twee statistiekbureaus. Henning: ‘Het is een sterke partner. Twee jaar geleden dachten Statistics Canada en het CBS samen na over de vraag hoe ze zich konden voorbereiden op de toekomst. De komst van corona heeft het antwoord op deze vraag een hogere urgentie gegeven.’ Crystal Sewards, namens Statistics Canada betrokken bij dit project: ‘Het was een interessant traject. We hebben veel van elkaar geleerd over hoe we reageren op het steeds veranderende datalandschap en de steeds veranderende behoeften van burgers, organisaties en bedrijven. Werken met data is teamsport, zegt onze Nationale Statisticus vaak. We hopen in de toekomst dergelijke projecten samen te kunnen voortzetten.’ Statistics Canada en het CBS zijn ook allebei lid van de UNECE taskforce over data stewardship. Daar wordt gewerkt aan een roadmap en actieplan om nationale statistiekbureaus te ondersteunen bij het vaststellen van hun rol als het gaat om het benutten en beheren van data.
