Dialoog CBS met stakeholders: vervanging indeling westers en niet-westers

/ Auteur: Masja de Ree
Mensen in Amsterdam
© Hollandse Hoogte
De afgelopen week is het CBS met organisaties uit de samenleving, het beleid en de wetenschap de dialoog aangegaan over de heroverweging van de indeling westers en niet-westers. Het CBS schaft dit onderscheid tussen een westerse en niet-westerse achtergrond op afzienbare termijn af in de statistieken, omdat die indeling inmiddels achterhaald is. Angelique Berg, Directeur-Generaal van het CBS, neemt aan het eind van dit jaar een besluit over een alternatieve indeling.
Het CBS publiceert al tientallen jaren data over integratie en migratie. Migratie draagt zeker de laatste jaren veel bij aan de groei en de veranderende samenstelling van de bevolking. Ook vanuit het beleid en de wetenschap is er veel behoefte aan cijfers over deze thema’s. Directeur-Generaal Angelique Berg: ‘Over de begrippen westers en niet-westers krijgen we af en toe brieven. Mensen geven aan zich door deze termen gestigmatiseerd te voelen. Wij maken statistieken over en voor de samenleving. Het is daarom een logische stap om die samenleving deze keer bij die verandering te betrekken.’

Bevolkingsprognose

De termen ‘westers’ en ‘niet-westers’ zijn eind jaren negentig ontstaan, vertelt Ruben van Gaalen, CBS-onderzoeker en bijzonder hoogleraar aan de Universiteit van Amsterdam. ‘Dat gebeurde bij het opstellen van de bevolkingsprognose. Om een goede prognose te maken nemen we veel verschillende factoren mee, waaronder levensverwachting, hoeveel kinderen er geboren worden en immigratie. De hoofdindeling in mensen met een westerse en niet-westerse migratieachtergrond werkte goed voor die prognose en vervolgens is die hoofdindeling overgenomen bij statistieken over andere thema’s.’

Stroomversnelling

Maar tijden veranderen en inmiddels is het onderscheid tussen westerse en niet-westerse migranten niet meer goed uit te leggen, ook op statistisch gebied niet. Van Gaalen: ‘Een Japanner of iemand uit Indonesië is bijvoorbeeld een westerse immigrant, maar iemand uit het Caraïbisch gebied of Zuid-Korea niet. Terwijl Zuid-Korea even ontwikkeld is als Japan. Dat is niet logisch.’ De Wetenschappelijke Raad voor het Regeringsbeleid (WRR) adviseerde de regering eerder dit jaar ook om afscheid te nemen van de termen westers en niet-westers. Berg: ‘Dat bracht ons veranderproces in een stroomversnelling.’

Consultatie van experts

In het afgelopen jaar is eerder de manier waarop het CBS onderzoek op het gebied van migratie en integratie presenteert geëvalueerd. Na een uitgebreide schriftelijke en mondelinge consultatie van experts op het gebied van beleid, onderzoek en wetenschap is daarbij een nieuw afwegingskader opgesteld. Daarin staat wanneer het CBS wil publiceren naar migratieachtergrond. ‘De vervolgstap is nu om te kijken naar de indeling westers en niet-westers. Afgelopen week hebben we daarover tijdens twee rondetafelgesprekken gesproken met onder meer vertegenwoordigers van de WRR, NIDI, universiteiten, ministeries, consultancybureaus, vluchtelingenorganisaties, Pharos en de politie. Aan hen hebben we gevraagd wat een betere indeling en terminologie zou kunnen zijn’, zegt Berg. ‘Alle opties liggen daarbij nog open. Mijn rol deze week was om te luisteren.’

De Wetenschappelijke Raad voor het Regeringsbeleid (WRR) adviseerde de regering eerder dit jaar ook om afscheid te nemen van de termen westers en niet-westers

Immigratie en integratie

‘Ik ben benieuwd wat er uit de gesprekken komt’, zegt Van Gaalen. ‘Misschien komt er wel een andere hoofdindeling, bijvoorbeeld per continent, of een onderscheid tussen EU en niet-EU. Wellicht kiezen we er uiteindelijk voor helemaal geen hoofdindeling meer te gebruiken - naast het onderscheid ‘wel of niet in Nederland geboren’ - en benoemt het CBS voortaan verder alleen de landen van herkomst. Wat vast staat is dat we blijven publiceren over immigratie en integratie en we blijven de groepen, bijvoorbeeld met een bepaald land van herkomst, benoemen. Er zijn mensen die zeggen dat je daarmee bevolkingsgroepen of landen tekort doet. Maar dan leg ik uit dat je bij het maken van statistieken altijd de kans loopt om groepen tekort te doen. Om goed beleid te kunnen maken, is het echter nodig doelgroepen te onderscheiden en te benoemen wat je aan de hand van de feiten constateert. Het doel van deze verandering is dat we tot een betere indeling komen en daardoor tot betere statistieken.’

Ingrijpende verandering

Voor het CBS heeft de aanstaande verandering grote gevolgen. Van Gaalen: ‘De termen westers en niet-westers komen op veel plekken in onze statistieken voor. En we gaan niet alleen de benaming veranderen – zoals een aantal jaar geleden bij het begrip ‘allochtoon’ – maar ook de indeling zelf. Heel veel statistische processen en uitkomsten gaan daarmee op de schop.’ Van Gaalen legt uit dat de verandering niet betekent dat de termen westers en niet-westers na 2022 in geen enkele database meer opduiken. Die aanpassing verloopt geleidelijk. ‘Het CBS voert vaker veranderingen door in definities of in classificaties. We weten hoe het moet, en het moet ook. De maatschappij verandert voortdurend en dus moet het CBS ook veranderen om betrouwbare en maatschappelijk relevante statistieken te kunnen blijven maken, die antwoorden geven op de vragen die leven.’

Knoop doorhakken

Hoe komt de Directeur-Generaal van het CBS uiteindelijk tot een besluit? Berg: ‘Ik bekijk eerst of er überhaupt een hoofdindeling nodig is. Als dat zo is, bekijk ik welke optie de beste is: een indeling die zo neutraal mogelijk is, maar die wel iets zegt. Of bijvoorbeeld een begrijpelijke indeling waar de gebruikers van onze statistieken iets mee kunnen. Als we tot een indeling besluiten bekijken we ook nog welke aanpassingen in onze systemen nodig zijn om dit te realiseren. Het streven is om aan het eind van het jaar de knoop door te hakken. We willen dat alles geregeld is voor de publicatie van het Jaarrapport Integratie in 2022.’

Relevante links