CBS in de startblokken voor de Volkstelling 2021

/ Auteur: Miriam van der Sangen
Inwoners van Nederland
© Hollandse Hoogte / Robin Utrecht
Volkstellingen zijn de oudste officiële statistieken van het CBS. Ze bieden een schat aan demografische en sociaaleconomische informatie. Ook over 2021 organiseert het CBS weer een volkstelling, mede op verzoek van het Europese statistiekbureau Eurostat. Dat gebeurt één keer in de tien jaar. De inwoners van Nederland merken daar echter niet veel van, want het CBS organiseert die telling al 40 jaar digitaal.

Veel veranderingen in 10 jaar tijd

In veel landen is de volkstelling een enorme operatie met honderdduizenden tellers die van deur tot deur gaan met een vragenlijst om de inwoners van hun land te bevragen over gezinssamenstelling, opleidingsniveau, beroep, woning, etc. In Nederland vindt de volkstelling echter op een geheel andere manier plaats: digitaal. Ons land heeft namelijk een goede gemeentelijke basisregistratie personen (BRP) die het CBS mag gebruiken. Daardoor hoeft al 4 decennia lang voor de volkstelling geen extra vragenlijst te worden afgenomen bij de inwoners van Nederland. Nederland loopt daarin voorop met een aantal andere landen. CBS-onderzoeker Eric Schulte Nordholt is al meer dan 20 jaar betrokken bij de volkstelling in ons land. Hij kent alle ins en outs en is ook internationaal een veel geraadpleegd deskundige op dit gebied. ‘Het is elke keer weer een groot project, want in 10 jaar tijd verandert er veel. Het is dus niet een kwestie van het kopiëren van de volkstelling van 2011.’

Voorbereidingen

Voor de volkstelling van 2021 maakt het CBS niet alleen gebruik van de gemeentelijke basisregistratie personen, maar ook van gegevens uit het Stelsel van Sociaal-statistische Bestanden (SSB). Doordat het CBS gebruik maakt van deze registers zijn er geen enquêteurs nodig om langs de deuren te gaan met een uitgebreide vragenlijst, zoals bijvoorbeeld in Duitsland. Daardoor bespaart Nederland vele miljoenen euro’s. Schulte Nordholt: ‘De voorbereidingen voor de volkstelling van dit jaar zijn al in 2018 gestart. Er moesten een aantal zaken worden uitgezocht. Zo gebruiken we voor het eerst het opleidingsniveaubestand. Dat was in 2011 nog niet voldoende geschikt voor de volkstelling. Die gegevens hebben we toen dus moeten schatten. Met behulp van een grant (subsidie vanuit de Europese Unie, red.) hebben we bekeken hoe we de gegevens over opleidingsniveau moeten imputeren voor de volkstelling 2021.’

‘De volkstelling is elke keer weer een groot project, want in 10 jaar tijd verandert er veel’
 

Gegevens op ‘vierkanten niveau’

Daarnaast was er nóg een uitdaging. Voorheen moesten voor de volkstelling per land gegevens opgeleverd worden op gemeentelijk niveau en diverse regionale niveaus. Deze keer vereist Eurostat ook gegevens op ‘vierkanten niveau’: ongeveer 38 000 in totaal. ‘Dat is nieuw voor deze telling en veel gedetailleerder dan op gemeentelijk niveau. De vierkanten lopen dwars door gemeenten heen en moeten bovendien aansluiten bij onze grenzen met het buitenland. Daarnaast speelt informatiebeveiliging een belangrijke rol. Het CBS heeft samen met de statistiekbureaus van enkele andere landen daarom een beveiligingsmethode ontwikkeld, waardoor de gegevens uit de ‘vierkanten’ veilig gepubliceerd kunnen worden zonder dat er teveel informatie verloren gaat.’ Eurostat heeft behoefte aan deze ‘vierkanten informatie’ om geld te kunnen verdelen over de EU-landen voor het ondersteunen van de economische ontwikkeling via de zogenaamde structuurfondsen. Ook is deze informatie de komende jaren noodzakelijk om meer gedetailleerde vergelijkingen binnen Europa te kunnen maken. Het CBS en de andere EU-landen moeten deze informatie eind 2022 aan Eurostat opleveren.

Proefdraaien

Naast deze nieuwe eisen van Eurostat duiken er elke volkstelling weer bepaalde vragen op. ‘Zo hanteert Eurostat andere definities dan het CBS. Het is ingewikkeld om de vertaalslag te maken van de CBS-definities naar de definities van Eurostat. Ook is het de vraag of alle databronnen er nog zijn, of dat ze inmiddels zijn vervangen door nieuwe bronnen. Daarnaast zijn er grote verschillen in de programmeertaal die gebruikt wordt. Voorheen was dat Manipula, SPSS en SQL, nu programmeren we vooral in R. Verder moeten de tabellen in een nieuw format in de Census Hub van Eurostat worden geplaatst. Dat moeten we testen om te zien of de uitkomsten plausibel zijn.’ Om al deze vernieuwingen op de juiste wijze te kunnen doorvoeren, is het CBS in januari 2021 gestart met het proefdraaien voor de volkstelling van 2021. ‘We kijken of alle procedures werken en of de uitkomsten kwalitatief goed genoeg zijn. Dat gebeurt aan de hand van de gegevens uit 2017.’

Coronacrisis

De gegevens over de gehele volkstelling moet het CBS op 31 maart 2024 opleveren aan Eurostat. Voor het CBS en 10 andere Europese landen die tellen aan de hand van registers is die deadline haalbaar. ‘Een aantal andere landen hebben al aangegeven dat ze die deadline niet kunnen halen. Omdat zij op een meer traditionele manier tellen – met enquêteurs die fysiek langs de deuren gaan – hebben ze te maken met de beperkingen door de coronacrisis’, aldus Schulte Nordholt.

Toekomst van de volkstellingen
Op dit moment vindt er elke 10 jaar een volkstelling plaats, maar er zijn plannen om na 2024 de census een jaarlijks permanent karakter te geven. Een speciale Europese taskforce, waar namens het CBS Eric Schulte Nordholt deel van uitmaakt, buigt zich momenteel over de mogelijkheden.

Relevante links