Het CBS heeft vanaf het begin van de coronapandemie aangegeven zijn bijdrage te willen leveren aan de bestrijding van de crisis. Bert Kroese, plaatsvervangend Directeur-Generaal van het CBS: ‘We zijn daarom vrij snel in overleg gegaan met het RIVM, het Nationaal Crisis Centrum en verschillende ministeries om helder te krijgen aan welke cijfers het beleid behoefte had. Doel was goed te kunnen sturen op de bestrijding van de pandemie en de gevolgen ervan. Binnen het CBS werd een werkgroep samengesteld die sinds de uitbraak van het virus er voor zorgt dat inhoudelijke nieuwsberichten verschijnen met CBS-informatie over de gevolgen van de coronacrisis voor de economie, de gezondheid, de mobiliteit, woningmarkt, etc.’
Hamsterweek
Eén van de eerste nieuwsberichten van het CBS ruim een week na het uitbreken van de coronapandemie gaat over de ‘hamsterweek’ in de supermarkten. Doordat het CBS al een aantal jaren gebruik maakt van scannerdata in de supermarkten kunnen cijfers over wat er in de supermarkten wordt aangekocht in de tweede week van maart 2020 snel worden gepubliceerd. Peter Hein van Mulligen, hoofdeconoom bij het CBS: ‘Daaruit bleek dat de supermarkten in die week 35 procent meer hadden omgezet dan een jaar eerder. De omzet kwam hiermee hoger uit dan in de week voor kerstmis, traditioneel de week met de meeste omzet van het jaar. Vooral de omzet van houdbare producten zoals conserven, diepvriesgroenten, rijst en pasta nam sterk toe.’ Ook lieten de cijfers een run zien op toiletpapier en handzeep. De omzet van handzeep lag vijf keer hoger dan in dezelfde periode van het jaar daarvoor, de omzet van toiletpapier verdubbelde.
Coronadossiers
Twee weken nadat de coronapandemie zijn intrede deed, lanceert het CBS op zijn website een speciaal coronadossier met de meest actuele cijfers over de economische en sociale gevolgen van corona. Door middel van vragen en antwoorden worden de recentste ontwikkelingen toegelicht. In het dossier over de economische gevolgen komen vragen aan de orde zoals: hoe ontwikkelt de Nederlandse economie zich, zijn er meer faillissementen dan vorig jaar, hoe staat het met de omzet van de groothandel en horeca? Het dossier over de sociale gevolgen van corona gaat onder andere in op de leefsituatie van ouderen, eenzaamheid onder Nederlanders, de criminaliteit, de bevolkingsontwikkeling, etc. Het coronadossier is inmiddels fors uitgebreid met een aantal thema’s. Nu worden bijvoorbeeld ook de medische gevolgen van corona in beeld gebracht, net zoals de invloed van corona op de mobiliteit, arbeid en inkomen en de overheidsuitgaven.
De informatie van het CBS die vanaf het begin van de pandemie kon rekenen op grote belangstelling had betrekking op de sterftecijfers en de doodsoorzakenstatistiek. ‘Reden voor het CBS om de statistiek over sterfte en doodsoorzaken tot prioriteit te maken’, aldus Kroese. ‘Vóór de coronaperiode werden de sterftecijfers eens in de twee weken gepubliceerd, maar vanwege het grote belang ervan werd vanaf 3 april 2020 overgegaan op wekelijkse publicatie van het aantal overledenen. Dat legt wel een grote druk op de schouders van de medewerkers die deze statistiek maken. Ze hebben meer werk door de toename van de sterfte én er is veel meer vraag naar hun cijfers. Verder wil men meer gedetailleerde cijfers, bijvoorbeeld op regionaal niveau.’ Ook de cijfers over de doodsoorzaken, gebaseerd op de doodsoorzaakverklaringen ingevuld door artsen, zijn met een hogere frequentie en versneld gepubliceerd. Het CBS werkt voor de sterftecijfers en doodsoorzakenstatistiek nauw samen met het RIVM, maar ook internationale afstemming is belangrijk. ‘Het proces rond de aangifte van deze cijfers is in elk Europees land verschillend en dat maakt het lastig om te vergelijken, terwijl dat juist in de coronaperiode zo belangrijk is.’
Dashboard ‘Welvaart in coronatijd’
Een ander mooi voorbeeld van een nieuw CBS-product dat in coronatijd is ontstaan, is het in september 2020 gelanceerde dashboard ‘Welvaart in coronatijd’. Hans Langenberg is één van de CBS-collega’s die aan de wieg stond van het dashboard. ‘Het CBS heeft sinds de uitbraak van de pandemie gezorgd voor veel corona gerelateerde berichten, maar onze plaatsvervangend Directeur-Generaal Bert Kroese wilde graag een overkoepelend iets dat in één oogopslag laat zien hoe de coronacrisis de realiteit op veel terreinen heeft beïnvloed. Het idee ontstond tijdens het corona-overleg van Bert Kroese met de Sociaal Economische Raad. We hebben toen besloten een dashboard te maken.’
Indicatoren
De keuze aan thema’s en indicatoren in het dashboard is volgens Langenberg vooral pragmatisch.
‘Welke indicatoren zeggen iets over de ontwikkelingen in onze maatschappij sinds de uitbraak van de coronacrisis? Hiervoor zijn alleen indicatoren geschikt die wekelijks, maandelijks of per kwartaal worden gepubliceerd. Over het merendeel van die indicatoren beschikt het CBS zelf, een deel is aangeleverd door externe partijen.’ Volgens Langenberg is er bewust voor gekozen om een dashboard met grafieken te maken. ‘Die laten goed zien hoe bepaalde zaken – denk aan het vlieg- of autoverkeer – van het ene op het andere moment inzakten.’ Het dashboard toont inmiddels met 9 verschillende sets indicatoren de meest actuele cijfers, bijvoorbeeld over gezondheid, economie, samenleving, veiligheid, arbeid en vrije tijd en mobiliteit. ‘Hiervoor heeft het CBS op allerlei terreinen de publicatie van statistieken versneld, zodat het veel actuele cijfers in het dashboard mee kon nemen op maand- of weekbasis.’
Datascouting
Door de coronapandemie is nog een andere ontwikkeling in een stroomversnelling gekomen. De maatschappij en overheden vragen nu steeds vaker om meer actuele cijfers en om het in kaart brengen van nieuwe maatschappelijke fenomenen. De huidige data blijken daarvoor niet altijd meer toereikend en daarom is het CBS op zoek naar nieuwe databronnen, ook wel datascouting genoemd. Kroese: ‘Corona heeft op een aantal punten als katalysator gewerkt voor de ontsluiting van die nieuwe databronnen. Om de economische impact van de coronapandemie te kunnen meten ontvangt het CBS nu ook van diverse private organisaties gegevens, bijvoorbeeld over betalingen en financiële transacties van geaggregeerde groepen. Die maken inzichtelijk in welke branches de bestedingen achteruitgaan en waar ze juist toenemen. Het CBS probeert hierdoor tijdens de coronaperiode snel inzicht te krijgen in de financiële gevolgen voor verschillende bedrijfstakken, bijvoorbeeld de detailhandel en het reisverkeer.’
Records in de statistiek
Degene die gedurende 1 jaar coronapandemie record na record in de statistiek zag sneuvelen was CBS-hoofdeconoom Van Mulligen. Tijdens diverse online persconferenties hield hij de Nederlanders op de hoogte van ongekende ontwikkelingen in de economie. ‘Zo was er in het tweede kwartaal van 2020 de grootste economische krimp ooit door het CBS gemeten: het bbp nam af met 8,5 procent.’ Inmiddels zijn ook de economische groeicijfers over 2020 bekend. Ook daar weer een record. ‘Het bbp is in dat jaar met 3,8 procent gekrompen ten opzichte van een jaar eerder. Deze achteruitgang is net iets sterker dan de krimp van 3,7 procentin 2009 door de kredietcrisis en is daarmee de sterkste krimp die het CBS in zijn meer dan 120-jarig bestaan heeft gemeten.’ Terugkijkend op het afgelopen jaar wil Kroese nog één keer iets benadrukken: ‘Al deze mooie resultaten zijn alleen maar mogelijk geweest door de enorme inzet van grote groepen CBS’ers die vanuit huis geweldig werk hebben gedaan.’
