Onderzoek naar beroepsbevolking in 2021 vernieuwd

Europese verordening

Op 1 januari 2021 wordt een Europese verordening van kracht die moet zorgen voor meer harmonisatie tussen sociale statistieken in de landen van de Europese Unie (EU), waaronder het werkloosheidscijfer. Het Europese statistiekbureau Eurostat stelde de nieuwe verordening op in overleg met de Europese lidstaten. In de verordening staan een aantal concrete aanwijzingen voor het uitvoeren van onderzoek naar de beroepsbevolking. ‘Er is bijvoorbeeld een kernvragenlijst ontwikkeld voor de meting van werkloosheid’, vertelt Martijn Souren, procesmanager van de Enquête beroepsbevolking (EBB) bij het CBS. ‘Alle landen moeten die op dezelfde manier implementeren.’ De nieuwe kernvragenlijst levert beter vergelijkbare gegevens op, vooral over de vraag of inwoners wel of geen werk hebben en wat de werktijden zijn. Ook wordt nieuwe informatie verzameld over inkomens, specifieke populaties zoals migranten en mensen met een beperking en schijnzelfstandigheid.

Vragenlijst compacter

Het CBS grijpt de aanpassingen vanuit Europa aan om een aantal innovaties door te voeren. Souren: ‘Het CBS houdt enquêtes door de jaren heen zoveel mogelijk consistent. Nu de Europese verordening ervoor zorgt dat we veranderingen doorvoeren, maken we van de gelegenheid gebruik om de enquête verder te verbeteren.’ Tot nu toe is de EBB in Nederland een zogenoemde huishoudensenquête: alle vragen worden gesteld aan meerdere personen in een huishouden. Souren: ‘Dat gaat veranderen in 2021. Dan wordt aan alle personen in een huishouden gevraagd wat het onderwijsniveau is en of ze werk hebben, voor hoeveel uur en met welk type arbeidscontract. De overige vragen stellen we alleen nog aan de persoon die van ons de uitnodiging voor het onderzoek kreeg. De nieuwe vragenlijst is daardoor compacter. Ook verwachten we dat de kwaliteit van de antwoorden toeneemt omdat respondenten vooral voor zichzelf antwoorden en niet voor andere personen in het huishouden.’

Alles online invullen

Ook op technologisch gebied worden in 2021 een aantal innovaties doorgevoerd. De vragenlijst kan daardoor onder meer gemakkelijker op de smartphone worden ingevuld. Björn Janssen, projectleider dataverzameling voor de EBB bij het CBS: ‘Een belangrijke verandering is dat respondenten het hele onderzoek straks online kunnen invullen. De EBB bestaat uit vijf onderdelen en nu kunnen alleen de vragen uit het eerste deel via internet beantwoord worden. Voor de andere vragen worden mensen gebeld door een interviewer. Straks gebeurt dat alleen nog als mensen niet via internet reageren. Ook is de dataverzameling zo efficiënter en goedkoper voor het CBS.’

Arbeidsmarkt in beweging

Een groot voordeel van het vernieuwde onderzoek naar de beroepsbevolking is dat het meer aansluit op de huidige situatie op de arbeidsmarkt. Souren: ‘We gaan concreter in op het soort contract van werknemers. Voor zelfstandigen is de vragenlijst aangepast aan hun werksituatie. We blijven aandacht besteden aan onderwerpen waar een aanvullende informatiebehoefte voor bestaat: hoe ver van tevoren worden oproepkrachten bijvoorbeeld opgeroepen of afgezegd en hoe vaak komt dat voor? Hoe vaak komen wisselingen in arbeidssituaties voor en worden dan transitievergoedingen betaald? En hoe zit het in Nederland met de combinatie van arbeid en zorg?’

Pilot

Momenteel voert het CBS een pilot uit met de nieuwe vragenlijst en de nieuwe manier van data verzamelen. De resultaten daarvan zijn tot nu toe positief: een groter deel van de aangeschreven mensen doet mee met het onderzoek en de vragenlijst wordt vaker via internet ingevuld. Dit kost respondenten minder tijd dan voorheen: gemiddeld zo’n tien minuten. Ook de telefonische interviewers die met de nieuwe vragenlijst werken zijn tevreden. Hun ervaring is dat de vragen beter aansluiten bij de situatie van zzp’ers en flexwerkers en dat respondenten daardoor vlotter kunnen antwoorden.

Dubbeldraaien

Vanaf augustus 2020 wordt het nieuwe onderzoek stap voor stap ingevoerd in de statistische praktijk van het CBS. ‘In het laatste kwartaal van 2020 gaan we dubbeldraaien’, zegt Janssen. ‘We voeren dan zowel het nieuwe als het huidige onderzoek uit. Zo kunnen we de twee met elkaar vergelijken. Er verandert veel, dus we monitoren of dat een effect heeft op de cijfers en zo ja, hoe we de nieuwe cijfers zo goed mogelijk kunnen laten aansluiten op de oude cijfers. Eurostat stelt financiering beschikbaar om de overgang zo soepel mogelijk te laten verlopen.’ Tijdens de overgang naar de nieuwe EBB overlegt het CBS voortdurend met gebruikers, onder wie landelijke en lokale overheden, onderzoeksinstellingen en planbureaus. Souren: ‘Het contact met de belanghebbenden zal in het komend jaar steeds belangrijker worden en intensiveren.’

Europese harmonisatie
Goed vergelijkbare Europese cijfers zijn belangrijk voor het Europees beleid. Anne Clémenceau, hoofd van de afdeling Arbeidsmarkt en Leven lang leren van Eurostat: ‘De statistieken over de arbeidsmarkt zijn bijvoorbeeld nodig voor de coördinatie van het economisch beleid binnen het Europees semester, waar landen hun economische en budgettaire plannen bespreken en monitoren. Ze worden ook gebruikt voor de Europese pijler van sociale rechten waarin gestreefd wordt naar gelijke kansen en toegang tot de arbeidsmarkt, billijke arbeidsvoorwaarden en sociale bescherming en inclusie. Bovendien geven gegevens over de arbeidsmarkt belangrijke informatie over de impact die digitalisering, globalisering, vergrijzing en de transitie naar een groene economie op onze economie en samenleving hebben.’ De nieuwe Europese verordening verplicht EU-landen vanaf 2021 bij sociale survey onderzoeken van Eurostat dezelfde concepten en methoden van dataverzameling en rapportage te gebruiken.

De eerste resultaten van het vernieuwde onderzoek worden in de eerste helft van 2021 bekend.