Investeren in databewustzijn van burgers
Slimme steden gebruiken tegenwoordig grote hoeveelheden en een grote variëteit aan digitale data. Denk aan data van sensoren, verkeerslussen, gps en camera’s. Die data worden ingezet om bijvoorbeeld de verkeersstromen en de veiligheid op straat te regelen. ‘Wij onderzoeken wat dat betekent voor burgers, maar ook voor de steden zelf’, zegt Luuk Schokker, programmacoördinator bij het Centre for BOLD Cities. ‘Wij werken in projecten samen met gemeenten en burgers om te kijken of en hoe data zinvol ingezet kunnen worden in de stad.’
Databewustzijn
Het Centre for BOLD Cities is in 2016 opgericht en heeft inmiddels een groot aantal activiteiten op zijn naam staan. ‘De afgelopen jaren hebben we veel geïnvesteerd in burgerparticipatie en databewustzijn’, aldus Schokker. ‘We willen burgers, met name kwetsbare groepen, bewuster maken van het feit dat zij zeggenschap hebben over de mate en de vorm waarin informatie over ze wordt gedigitaliseerd. Daarvoor is het belangrijk dat zij kennis hebben over eigenaarschap en over het doel waarvoor die data gebruikt worden.’
Online game
Om het databewustzijn bij burgers te bevorderen heeft het Centre for BOLD Cities een enquête in de vorm van een online game gemaakt, getiteld ‘Jouw buurt, jouw data’. Schokker: ‘In deze game maken mensen een virtuele wandeling door een slimme stad. Op een aantal plekken moeten ze een vraag beantwoorden of een opdracht uitvoeren. Een beveiliger van een evenement vraagt bijvoorbeeld of hij om veiligheidsredenen je identiteitsbewijs mag scannen. Op een andere plek krijg je korting als je je e-mailadres achter laat. We vragen op verschillende manieren of mensen in deze virtuele slimme stad wel of niet hun persoonlijke gegevens willen delen voor veiligheidsdoelen, voor financieel gewin, sociale redenen, et cetera.’ Voor dit spel zijn data verzameld over kennis en gedrag van burgers omtrent de digitalisering van de openbare ruimte. Daarnaast is het een leerzame tool die onderzoekers inzetten om bijvoorbeeld op scholen en buurthuizen het onderwerp smart cities bespreekbaar te maken.
Met statistieken werken
Het Centre for BOLD Cities werkt op alle fronten samen met externe partners. ‘Een koppeling naar gemeentelijk beleid kun je alleen maken door de gemeenten actief bij een project te betrekken’, aldus Schokker. ‘Ontdekken wat de inwoners van een gemeente willen, lukt alleen door ook burgers een rol te geven.’ Het CBS onderschrijft het belang van een groter databewustzijn van burgers en werkt daarom graag samen met het Centre for BOLD Cities, bijvoorbeeld bij de organisatie van een datakamp over armoede in Den Haag twee jaar geleden. Schokker: ‘Voor ons heeft die samenwerking ook een praktische kant: samenwerking met grote gemeenten en het CBS zorgt er bijvoorbeeld voor dat onze onderzoekers met de CBS-statistieken kunnen werken.’
‘Ontdekken wat de inwoners van een gemeente willen, lukt alleen door ook burgers een rol te geven’
Debatteren met burgers
Een van de onderzoekers van het Centre for BOLD Cities is Emiel Rijshouwer: industrieel ontwerper, stadssocioloog en onderzoeker bij de Erasmus Universiteit. Hij verricht onderzoek naar data empowerment. ‘Dat is onderzoek naar hoe burgers meer betrokkenheid bij, inzicht in en zeggenschap over stedelijke dataficering kunnen krijgen’. Rijshouwer en Nik Baerten, kennistechnoloog en oprichter van Pantopicon, een studio voor toekomstverkenningen en ontwerp, werkten onder andere aan de ontwikkeling van stadsvisies, bijvoorbeeld in het kader van duurzaamheid. Rijshouwer: ‘Wij ontwerpen tools en processen om veranderingsgericht debat te stimuleren en te vertalen naar visies, strategieën, producten en diensten.’
Design-fiction workshop
Baerten: ‘Vroeger waren het vooral de experts die bij dit soort trajecten werden ingezet, tegenwoordig spelen ook burgers een belangrijke rol. Wij proberen nieuwe werkvormen te vinden om burgers en andere participanten bij dit soort debatten te betrekken.’ Rijshouwer: ‘We kiezen daarbij verschillende gezichtspunten. Zo betrekken wij bij een discussie over de slimme stad niet alleen technologische ontwikkelingen, maar nemen we ook politieke en ethische aspecten in ogenschouw.’
Fictieve stad
Rijshouwer en Baeten organiseren workshops voor de stad Andrestia. Deze fictieve stad uit 2050 moet in een tijd van geavanceerde technologie keuzes maken over efficiëntie tegenover werkgelegenheid, data verzamelen tegenover privacy en wel of niet vertrouwen op statistische modellen. Eind vorig jaar konden CBS’ers deelnemen aan deze workshop. Dat maakte discussie los over wat een ethische koers zou moeten zijn voor een stad in de toekomst. ‘Met deze design-fiction workshop stimuleren we de deelnemers om de issues van een toekomstige smart city vanuit verschillende perspectieven invoelbaar en bespreekbaar te maken’, aldus Rijshouwer.
Nieuwe databronnen
In het Center for Big Data Statistics en het Waarneem Innovatie Netwerk experimenteert het CBS met het gebruik van nieuwe databronnen, aldus CBS-innovatiemanager Barteld Braaksma. ‘Het CBS heeft vanuit zijn maatschappelijke rol de taak om die bronnen optimaal te gebruiken. Daarbij kunnen we bijvoorbeeld lokale overheden helpen met analyses in hun ambitie om een slimmere stad te worden. Omdat die nieuwe gegevens vaak rechtstreeks door burgers worden gegenereerd, is het belangrijk om te weten wat burgers daarvan vinden. Met die nieuwe bronnen komen we op nieuw terrein waar de bekende wettelijke kaders zoals de privacywet en de CBS-wet niet altijd een pasklaar antwoord geven. Als CBS moeten we goed zicht krijgen op de afwegingen die burgers maken, wat ze acceptabel vinden en hoe we ze het beste kunnen betrekken.’