CBS onderzoekt verschil in meting flexwerkers

Flexibilisering van de arbeidsmarkt

De flexibilisering van de arbeidsmarkt nam de afgelopen decennia toe en is onderwerp van maatschappelijk en wetenschappelijk debat. Wat betekent flexwerk voor werknemers, voor organisaties en voor de maatschappij als geheel? ‘Om deze vragen te kunnen beantwoorden heb je de correcte informatie over arbeidsmarktflexibilisering nodig’, zegt Wendy Smits, senior onderzoeker bij het CBS en bijzonder hoogleraar arbeidsmarktflexibilisering aan de Universiteit Maastricht. ‘Het CBS heeft de laatste jaren veel gedaan om de informatie over flexwerk uit te breiden. Denk daarbij aan het in kaart brengen van de duur van flexwerk, de overgang van flexwerk naar een vaste arbeidsrelatie, of de lonen van flexwerkers.’

Twee databronnen

De informatie over het aantal flexwerkers en werkenden met een vaste arbeidsrelatie komt uit twee bronnen: de Enquête Beroepsbevolking (EBB) en de Polisadministratie (Polis). De twee bronnen meten net iets anders: werknemers versus banen. ‘Voor de EBB selecteert het CBS telkens willekeurig huishoudens in Nederland. Eens per kwartaal levert dat informatie op over de arbeidssituatie van mensen’, licht Smits toe. Gerda Gringhuis, senior onderzoeker flexibele arbeid bij het CBS: ‘De Polis is een register waarin de gegevens uit de loonaangiften van werknemers door werkgevers zijn opgeslagen. De werkgevers vullen daar ook het soort arbeidscontract per baan in. Een werkende kan meerdere arbeidscontracten hebben.’ Het aantal flexibele werknemers is dus iets anders dan het aantal flexibele contracten. Ook gaat de Polis over iedereen die in Nederland werkt, en de EBB alleen over mensen die in Nederland wonen, ouder dan vijftien jaar zijn en niet in een instelling wonen.

‘Waarom de uitkomsten van de EBB en de Polis sinds begin 2018 uit elkaar lopen wordt nu door het CBS onderzocht’

Verschillend resultaat

‘De resultaten corrigeren we voor deze bekende verschillen’, stelt Smits, ‘maar dan nog blijft er een klein verschil tussen beide bronnen over.’ Zoals alle bronnen bevatten de EBB en de Polis hun eigen kleine foutjes: de zogenoemde meetfouten. Smits: ‘Voor het aantal werknemers is de meetfout zeer klein. Kijk je naar flexibel versus vast werk dan wordt deze groter. Bij de EBB kan dat komen doordat mensen de enquête voor anderen invullen. Of doordat ze niet precies weten hoe hun arbeidscontract eruit ziet.’ Gringhuis: ‘Voor werkgevers zijn de loonbedragen in de Polis het belangrijkst: daar controleert de Belastingdienst op. Ook gebruiken bedrijven en administratiekantoren verschillende softwarepakketten voor de Polisadministratie. We onderzoeken of dit een oorzaak is voor de kleine meetfouten in de data.’ 

Toenemende afwijking

Het verschil tussen de EBB en de Polis was altijd redelijk constant. Als de ene bron een toename of afname van flexwerk liet zien dan deed de ander dat ook. Sinds begin 2018 laat de EBB echter een grotere toename van vaste arbeidsrelaties zien dan de Polis. Bart Bakker, senior methodoloog bij het CBS en bijzonder hoogleraar Methodologie van registerdata voor sociaal wetenschappelijk onderzoek aan de Vrije Universiteit (VU) van Amsterdam: ‘Uit eerder onderzoek van het CBS en de VU weten we dat de meetfout in de Polis wat groter was dan in de EBB. En ook groter bij jongeren en bij bepaalde beroepsgroepen.’ Gringhuis: ‘De kwaliteit van de Polis is door de jaren heen toegenomen. Begin 2018 trok de economie aan, waardoor meer mensen doorstroomden van een flexibel contract naar een vaste arbeidsrelatie. Waarom de uitkomsten van de EBB en de Polis sindsdien uit elkaar lopen is onduidelijk.’

Onderzoek en aanscherping methoden

Het CBS onderzoekt momenteel mogelijke oorzaken. Daarvoor zijn geavanceerde methoden nodig. Bakker: ‘We herhalen het eerdere onderzoek met de recente gegevens om te kijken of er een ontwikkeling in de meetfouten zit. Bijvoorbeeld of de meetfout in de EBB groter is geworden. Ook bekijken we allerlei mogelijke voorspellers voor verschillen tussen de bronnen. Denk aan de softwaresystemen voor de Polisadministratie, het toenemend aantal contractvormen, of de manieren waarop mensen de EBB hebben ingevuld: via internet, telefoon of met een interviewer thuis. Hiervoor nemen we alle data van 2007 tot en met 2018 samen. Daarna bekijken we of veranderingen in de Polis en de EBB - de zogenoemde trendbreuken, zoals aanpassingen in de vragenlijst - een verklaring kunnen bieden voor de meetfouten.’ Ook bekijkt het CBS of de methode voor het meetfoutenonderzoek verder aangescherpt kan worden om nóg nauwkeurigere schattingen van de meetfouten te kunnen maken. 

Verandering bronnen

Vanaf 2020 zullen een aantal veranderingen in de EBB en de Polis plaatsvinden. In 2020 wordt de Wet Arbeidsmarkt in Balans (WAB) van kracht. Werkgevers gaan dan een lagere WW-premie betalen voor werknemers met een vaste arbeidsrelatie. Het wordt voor hen dan belangrijker om de contractvorm correct in de Polisadministratie op te voeren. ‘De EBB verandert in 2021. Mensen vullen de vragen over hun arbeidsrelatie dan alleen nog voor zichzelf in en niet meer voor anderen’, zegt Smits. Bakker: ‘We verwachten dat deze veranderingen gaan leiden tot kleinere  meetfouten.’ Het CBS brengt begin volgend jaar een advies uit over de interpretatie van de data tot nu toe. ‘Verder monitoren we het effect van de veranderingen’, zegt Bakker, ‘en bekijken we of eventueel vervolgonderzoek nodig is.’