Innovatief onderzoek naar sociale cohesie in Heerlen

Sociale cohesie is de term die wordt gebruikt om de samenhang in een samenleving aan te duiden. Het gaat daarbij zowel om het vertrouwen in de samenleving als om het meedoen met de samenleving. Daarnaast is integratie relevant: tegenstellingen tussen bevolkingsgroepen, zoals bijvoorbeeld tussen laag- en hoogopgeleiden en mensen met en zonder migratieachtergrond. De sociale cohesie neemt toe naarmate er meer vertrouwen, participatie en integratie is.

Vertrouwen in elkaar en instituties

Hans Schmeets, CBS-onderzoeker en hoogleraar aan de Universiteit Maastricht, deed in het verleden regelmatig onderzoek naar sociale cohesie. ‘Een van de aanleidingen voor dit project is dat we inwoners van de gemeente Heerlen meer willen betrekken bij de stad. Uit een eerdere nul-meting van het CBS is gebleken dat Heerlen achter blijft ten opzichte van 40 vergelijkbare steden. Dat heeft het CBS gemeten op basis van 17 kernindicatoren uit het onderzoek ‘Sociale Samenhang en Welzijn’ in de periode 2012–2018. Vooral het vertrouwen in elkaar en in de instituties is relatief laag. Ook op het gebied van participatie - denk bijvoorbeeld aan vrijwilligerswerk - sluit Heerlen achteraan. Samen met de gemeente Heerlen en zes andere organisaties willen we nu op innovatieve wijze onderzoeken hoe we de participatie van de Heerlense burgers kunnen bevorderen. Het CBS is gevraagd deel te nemen aan dit project vanwege zijn expertise op terreinen zoals het verzamelen en analyseren van data uit diverse bronnen waaronder big data, registers en steekproeven van de bevolking. Ook van belang waren de contacten tussen de gemeente Heerlen en het CBS Urban Data Center/Heerlen.’

Economische impuls

Pieter Bonnema is initiator en projectleider vanuit de gemeente Heerlen voor dit nieuwe project. Hij schetst een aantal uitdagingen waar zijn gemeente voor staat: ‘We zien een achteruitgang van de openbare ruimte. Deels komt dat door andere politieke keuzes, waardoor minder geld beschikbaar is voor meer openbare ruimte. Daarnaast kan het centrum van Heerlen wel een economische impuls gebruiken. Er is bijvoorbeeld veel leegstand van winkels. Wij willen weer meer economische dynamiek. Verder willen we de burgerparticipatie versterken. We hebben bijvoorbeeld geconstateerd dat inwoners van Heerlen minder vaak – slechts 44 procent in 2018 – naar de stembus gaan dan inwoners van andere Limburgse gemeenten. Dit is een teken aan de wand voor de politiek en daar willen we nu echt wat aan doen.’

Kick-off meeting gemeente Heerlen, CBS en 5 andere organisaties op 24 oktober 2019 voor het onderzoek naar sociale cohesie in Heerlen.

Platform

Door de bovengenoemde situatie kwam Bonnema op het idee om een platform te ontwikkelen, waarbij burgers beloond worden voor hun participatie binnen de gemeente. ‘In het verlengde van onze buurtdeals, een uitwerking op onze ‘Visie op de openbare ruimte’, is een innovatief concept bedacht. Uit analyse van deze buurtdeals is inzichtelijk geworden dat Heerlense burgers bereid zijn om stukjes van de lokale openbare ruimte te verfraaien. Door middel van het toepassen van blockchain-technologie wordt er een nieuw platform gecreëerd. Met dit platform kunnen burgers taken voor de gemeente Heerlen uitvoeren met een beloningssysteem. Deze beloning heeft de vorm van een digitale munt, die alleen uitgegeven kan worden binnen de lokale economie van Heerlen. Het idee is weliswaar ontstaan vanuit het perspectief van de openbare ruimte, maar het concept is inmiddels toepasbaar op meerdere domeinen. Denk bijvoorbeeld aan veiligheid, preventie of zorg.’

Strenge eisen EU

Het project dat de gemeente Heerlen met het CBS en 5 andere organisaties uitvoert, moet voldoen aan een aantal strenge eisen van de Europese Unie. Daar horen reguliere audits bij. Binnenkort zal al de eerste audit plaatsvinden. ‘Voor de Europese Unie is dit Heerlens project van groot belang in het kader van het Urban Innovative Actions-programma. Dat programma zoekt nieuwe innovatieve projecten in stedelijke gebieden. Van de 175 projecten die werden ingediend, zijn er 20 geselecteerd. Het Heerlens project is er daar één van. Als dit project in Heerlen slaagt, kan het ook in andere Europese steden navolging krijgen’, aldus Bonnema.

‘Door middel van het toepassen van blockchain-technologie wordt er een nieuw platform gecreëerd. Met dit platform kunnen burgers taken voor de gemeente Heerlen uitvoeren.'

Experimenten

De rol van het CBS is volgens Hans Schmeets drieledig. ‘Wij gaan van februari tot en met mei 2020 opnieuw een meting verrichten onder 1000 Heerlense burgers over hoe het staat met hun sociale cohesie en welzijn. Eind 2021 gaan we deze burgers wederom benaderen om de effecten van alle inspanningen van de experimenten vast te stellen. De uitkomsten vergelijken we met inwoners van andere gemeenten. Daarnaast adviseren wij bij het ontwikkelen van een app voor dit experiment. Het CBS zal hiervoor input leveren, zoals de vragen aan de deelnemers. De app zelf wordt gemaakt door één van de partners van het project: CoTown. Het CBS zal ook de data van de app analyseren en verrijken met registergegevens uit het Stelsel van Sociaal-Statistische Bestanden. Daarnaast zoeken we aansluiting bij de expertise van de gedragseconomen, onder andere professor Riedl van de Universiteit Maastricht. Ook zullen we aan de hand van sociale media analyseren hoe het zit met sociale netwerken in de verschillende wijken van Heerlen. Een dergelijk onderzoek hebben we eerder gedaan in de gemeente Horst aan de Maas.’

Grootste uitdagingen?

Wat zijn volgens Bonnema de grootste uitdagingen van dit project? ‘Het hele project valt of staat met de adoptie ervan door de burgers. Zij moeten bereid zijn taken uit te voeren die ten goede komen aan bepaalde maatschappelijke projecten. De verantwoordelijkheid hiervoor willen wij bij de burgers leggen, maar de gemeente stelt wel bepaalde eisen. Een ander belangrijk punt is dat we ondernemers moeten weten te vinden die de nieuwe digitale munt willen accepteren. Daarnaast voeren we op hoog niveau gesprekken met de Belastingdienst. Wij stellen een grens voor burgers om bij te kunnen verdienen, maar zelfs met zeer geringe bijverdiensten ziet de Belastingdienst graag dat er btw wordt afgedragen. Hiervoor is per individuele burger wel de ‘kleine ondernemersregeling’ aan te vragen waardoor kwijtschelding van de btw mogelijk is, maar dat moet geen drempel worden om met ons project mee te doen. Wij willen graag een coulante regeling voor de participanten.’ Ondanks de uitdagingen is Bonnema zeer enthousiast over de slagingskans van dit project. ‘Mijn intrinsieke motivatie om hier een succes van te maken, is heel erg groot.’