Wat is de invloed van cijfers op ons leven?

Gefascineerd door cijfers

Blauw was van jongs af aan gefascineerd door cijfers. Tellen, rekenen, wiskunde, ze vond het allemaal leuk. Toch kwam ze niet direct bij een studie econometrie uit. ‘Dat gebeurde via een omweg. Ik studeerde aanvankelijk economie en rechten, maar vond wiskunde het boeiendst.’ Een vriendin die ze het wiskundeboek ‘Calculus’ zag bestuderen, gaf de doorslag. Ze koos voor een studie econometrie. Daarna deed ze tijdens haar promotie onderzoek naar geluk en inkomensongelijkheid in Bolivia. Alle data daarvoor verzamelde ze zelf. ‘Toen begon mijn twijfel over cijfers.’

Verhalen achter de cijfers

Blauw ontdekte dat haar eigen keuzes sterke invloed hadden op hoe de cijfers eruitzagen. ‘Een andere onderzoeker, met dezelfde onderzoeksvragen maar met een andere overtuiging of invalshoek, was waarschijnlijk op andere resultaten uitgekomen.’ Na haar promotie in 2014 besloot ze de journalistiek in te gaan. Ze werd journalist bij De Correspondent, een online journalistiek platform, en stelde zich ten doel de invloed van cijfers op ons leven zichtbaar te maken. ‘Ik was er achter gekomen dat ik de verhalen achter de cijfers veel interessanter vond dan de cijfers zelf. Ik wilde graag aan de lezers uitleggen hoe cijfers tot stand komen en hoe belangrijk cijfers voor iedereen zijn, elke dag weer. Ook voor de mensen die zeggen dat ze er helemaal niks mee hebben.’

Misbruik van cijfers

Al gauw kwam Blauw er achter dat cijfers waarmee bijvoorbeeld journalisten de wereld duiden of waarmee onderzoekers hun wetenschappelijk onderzoek presenteren vol met fouten zaten. Zo wordt correlatie vaak verward met causaliteit. Het leidde bij haar tot veel ergernis. Tijd dus voor een boek dat misbruik van cijfers aan de kaak stelt en cijfers op hun plek zet. ‘Het doel was ook: mensen zelf handvatten geven om kritische vragen te stellen.’ Kan Blauw voorbeelden noemen van cijfermisbruik? ‘Peilingen, heel veel peilingen zijn slecht uitgevoerd: vaak weinig representatief, bijvoorbeeld omdat alleen bepaalde mensen reageren. Er zijn veel peilingen die vol fouten zitten. Toch worden ze makkelijk op Twitter gezet en komen ze in de media terecht. Een goede peiling doen is lastig en hard werken.’ Ze lacht: ‘Statistiek is een vak. Daar weten jullie bij het CBS alles van!’ Ze pleit er in haar boek ook voor om statistiekonderzoek al vroeg een plek in het onderwijs te geven om cijfers te leren begrijpen.’

‘We moeten de technologie zó inzetten dat de data van de burgers zijn en ook van de burgers blijven’

Welvaart meten

Blauw ziet - sinds ze als correspondent met ‘ontcijferen’ begon - dat er steeds meer initiatieven zijn die verkeerd cijfergebruik bekritiseren of de rol van cijfers ter discussie stellen. Als voorbeeld noemt ze het bruto binnenlands product (bbp). Een belangrijk cijfer dat elk kwartaal door het CBS wordt vastgesteld. ‘De afgelopen jaren horen we steeds vaker over de beperkingen van het bbp. Allerlei wetenschappers en onderzoekers hebben daarom maatstaven bedacht die het bbp kunnen aanvullen. Zo meet het CBS sinds kort het brede welvaartsbegrip dat onder andere kijkt naar de gevolgen van onze welvaart, voor nu en toekomstige generaties.’ Dat welvaartsbegrip staat centraal in de ‘Monitor Brede Welvaart’, die vorig jaar verscheen en waaraan het CBS en de verschillende Planbureaus samen werkten. ‘Heel goed om met elkaar te discussiëren over hoe we het begrip welzijn het beste kunnen meten.’ Een ander voorbeeld van kritisch naar cijfers kijken, zijn volgens haar de ‘fact checks’ die steeds vaker in de media verschijnen. ‘Een positieve ontwikkeling, maar helaas zie je die fact checks dan vaak ergens achterin de krant staan, terwijl het oorspronkelijke nieuws op de voorpagina staat.’

Smart cities

Op dit moment verdiept Blauw zich in de smart cities. Ze schrijft er met een collega een tweeluik over en bezocht daarvoor eind vorig jaar de Smart City Expo in Barcelona. Een internationaal jaarlijks evenement voor steden, ondernemers, onderzoekers en start-ups om met innovatie een verbinding te leggen tussen maatschappelijke vraagstukken en technologische oplossingen. Ook daarbij spelen cijfers een belangrijke rol. Daarom ging het CBS vanaf 2016 met een aantal gemeenten een nauwe samenwerking aan in een Urban Data Center: kennis en expertise van beide organisaties worden ingezet voor toekomstig beleid voor de stad. Met cijfers worden problemen in kaart gebracht en gezocht naar slimme oplossingen. Hoe kijkt Blauw hiernaar? ‘Het is belangrijk dat je denkt vanuit de problemen van de bewoners van een stad en daar oplossingen voor zoekt. Je ziet dat grote techbedrijven problemen bedenken en daar oplossingen bij verkopen. Maar dat is verkeerd om: je moet denken vanuit de problemen van de burger. Een ander belangrijk aspect is de privacy. Hoe bewaak je de privacy van bewoners in een stad waar steeds meer gemeten wordt? Daarnaast is het van belang dat we niet te afhankelijk worden van technologie, ook vanuit democratisch oogpunt. We moeten de technologie zó inzetten dat de data van de burgers zijn en ook van de burgers blijven.’