Van kleurpotlood en transparant papier tot digitale kaart

Luchtfoto’s

Hans Visser bestudeert op dit moment - samen met zijn collega’s Lita Malgie-Mangroe en Kris Ramessar - luchtfoto’s van het Rotterdamse Rijnmondgebied. Aan hen de taak om veranderingen in het ruimtelijk patroon van het gebied te ontdekken. Met behulp van digitale kaarten van voorgaande jaren, luchtfoto’s, adresgegevens en gegevens van bedrijven kunnen ze zien wat er veranderd is. ‘Kijk, hier wordt gebouwd’, zegt Visser en wijst naar een zanderige vlakte met een paar woningen. ‘Je ziet duidelijk een bouwterrein met wat eerste huizen. Zo te zien, zijn ze nog niet bewoond. Er staat geen auto voor de deur en er is geen begroeiing. Er is ook nog geen adres aan de huizen toegekend, dus dit blijft nog even een bouwterrein.’ Verderop is een rijtje huizen te zien dat al wel af is, het heeft al een adres. Het systeem geeft dat aan door rode punten op het scherm te laten zien. ‘Dit gebied markeren we dus als woonwijk’, legt Visser uit. Zijn collega verandert de bestemming van het gebied met een code, de computer berekent daarna de oppervlakte. Uiteindelijk wordt zo stap voor stap voor heel Nederland uitgerekend welk gebied voor welke functie wordt gebruikt.

In kaart brengen van woeste grond

De Statistiek van het bodemgebruik van CBS kent een lange geschiedenis, legt Visser uit: ‘De eerste versie verscheen rond 1900 en was tot halverwege de vorige eeuw vooral gericht op landbouwgrond. De overheid wilde vooral weten hoeveel ‘woeste grond’ in landbouwgrond omgezet kon worden voor de voedselvoorziening en export van landbouwproducten. In de loop van de eeuw veranderde de functie. Vooral vanaf de tweede helft van de jaren zeventig raakte de overheid meer en meer geïnteresseerd in veranderingen in stedelijke gebieden. Sindsdien onderscheiden we ook categorieën als bedrijventerrein en woonterrein op de kaart’, aldus Visser.

‘Nederland staat niet stil. Er is van alles aan de hand, vooral rond natuurgebieden’

Topografische kaart

Tot eind jaren tachtig werden alle gegevens door gemeentes aangeleverd. Visser pakt een grote, vergeelde kaart uit 1971 met hetzelfde Rotterdamse Rijnmondgebied. ‘Gemeentes kregen van ons een topografische kaart met een rasterwerk van 500 bij 500 meter. Daarop moesten ze zelf aangeven wat er bij hen was veranderd. Die kaarten werden daarna door medewerkers van CBS nagekeken, raster voor raster nagerekend en de veranderingen werden omgezet in tabellen’.

Digitaliseren

Om de gemeentes te ontlasten werd er eind jaren tachtig voor gekozen om de productie in eigen hand te nemen en zelf kaarten te maken op basis van een Geografisch Informatie Systeem (GIS), topografische kaarten en luchtfoto’s. Op een kleurloze topografische kaart werden verschillende categorieën ingekleurd om daarna gedigitaliseerd te worden. Veranderingen in het bodemgebruik werden hierna met behulp van luchtfoto’s met de hand ingetekend op de op transparant papier afgedrukte gedigitaliseerde kaart. Visser: ‘Er waren vier tekentafels waarop de zeven medewerkers de ingetekende veranderingen op de transparanten op de digitale kaart intekenden. We hadden in 1993 als eerste organisatie ons land helemaal digitaal in kaart gebracht.’ Sinds 2000 is het werk verder geautomatiseerd en worden steeds meer digitale informatielagen gebruikt om tot een goede interpretatie van het bodemgebruik te komen. Nu zijn twee medewerkers ruim twee jaar bezig om de  veranderingen te verwerken.

Bedrijventerreinen

Onlangs publiceerde CBS het nieuwsbericht: ‘Groei omvang bedrijventerreinen 30 procent in 16 jaar’. Het was Visser en zijn collega’s opgevallen dat juist op het gebied van de bedrijventerreinen veel was veranderd. Maar het zijn niet de enige in het oog springende veranderingen in ons bodemgebruik. ‘Nederland staat niet stil. Er is van alles aan de hand, vooral rond natuurgebieden. Natte gebieden worden omgezet in droge terreinen en andersom. Daar zitten echt grote ontwikkelingen. Nu neemt landbouwgebied af en daarvoor in de plaats komen woningen, bedrijven en recreatiegebieden, maar ook nieuwe natuur’, zegt Visser. 

Bodemgebruik in kaart

Ruim 100 jaar brengt CBS het Nederlandse bodemgebruik in kaart. Hans Visser maakte de afgelopen 23 jaar de vele veranderingen mee. ‘Het werken met kaarten en luchtfoto’s blijft spannend en leuk. Het is iedere keer weer anders. De eerste keer dat je een nieuwe kaart ziet en weer een ander deel van Nederland van boven bekijkt, de eerste analyses die je maakt, de extra functies die je aan een kaart kan toevoegen. Met kaarten werken is gewoon heerlijk’.