Big Data en de vleugels van Icarus

Verbeek houdt zich als hoogleraar aan de UT bezig met ethiek. Maar hij is niet het type ethicus dat met een opgeheven vingertje zwaait en gaat vertellen hoe we met de nieuwste technische snufjes om moeten gaan. ‘Ik ga niet zeggen wat wel en wat niet mag. Ik vind het interessanter om er achter te komen hoe je ethiek kunt bedrijven.’ Verbeek is vooral geïnteresseerd in de morele lading van techniek. Welke rol speelt techniek bij belangrijke keuzes en bij de vorming van onze moraal?

Ethische lading van techniek

Verbeek stelt vragen als: kunnen we over een ethische lading van techniek praten? Draagt techniek bij aan de menselijke moraal? Zijn antwoord is bevestigend. ‘We plaatsen de mens vaak tegenover de techniek, maar als je heel goed kijkt zie je dat techniek een kanaal of een medium is. Via de mobiele telefoon hebben we contact met de ander, met behulp van de auto organiseren we ons leven. Via medisch diagnostische instrumenten maken we ingewikkelde morele keuzes, die we zonder die techniek misschien niet gemaakt zouden hebben. Het is een verbinding tussen de mens en de wereld. De techniek geeft vorm aan ons leven.’

Op de vleugels van Icarus

De Griekse mythe van Icarus leert ons volgens Verbeek een belangrijke les. Icarus kreeg van zijn vader vleugels om te ontsnappen aan het eiland Kreta, waar zij gevangen werden gehouden. Zijn vader gaf wel een paar belangrijke adviezen mee. Icarus mocht niet te laag vliegen, dan zouden de vleugels nat worden. Te hoog vliegen was ook niet verstandig. Dan zou de was waarmee de veren vast zaten smelten door de hitte van de zon. Icarus sloeg de wijze raad van zijn vader in de wind. Hij raakte in vervoering door de mogelijkheid om te kunnen vliegen en klom hoger en hoger. De was smolt, de constructie viel uitelkaar en Icarus stortte voor de ogen van zijn vader in zee. ‘De kern van de boodschap is dat we in het midden moeten vliegen,’ zegt Verbeek. ‘We moeten ontdekken welke krachten we ontketenen. Dat is een  ingewikkeld avontuur. Dat zullen we moeten ontdekken door te experimenteren. Dat veilige midden moeten we ons eigen maken door te leren vliegen.’

Wat doen Big Data met ons? 

Naast filosoof is Verbeek ook vice-decaan aan de faculteit sociale wetenschappen van de UT. ‘We ontdekken Big Data als een nieuwe onderzoeksmethodologie. Vroeger moest je een hypothese hebben, een instrument ontwikkelen, meten en observeren om een theorie te toetsen. Je ging niet zomaar in Big Data zitten wroeten. Nu kun je ineens in grote bestanden verbanden onderzoeken om iets te leren over sociaal gedrag. Er ontstaat een nieuwe toegang tot de werkelijkheid. In de sociale wetenschap hebben we altijd experimenten gedaan, vaak met ratten en mensen. Nu kunnen we met Big Data op een andere manier contact maken met die sociale werkelijkheid.’ 

'We moeten af van het idee dat wij met de techniek greep op de werkelijkheid kunnen krijgen’

Google glass

Niet alleen Verbeeks vakgebied verandert. Er staat volgens Verbeek meer op het spel. ‘Big Data veranderen de manier waarop we met elkaar communiceren, hoe we onszelf en elkaar interpreteren. Je ziet dat mensen via een smartwatch kijken wie er in de buurt is, contact met die personen zoeken en informatie uitwisselen. Ze moeten wel beseffen dat die informatie gebaseerd is op een profiel dat met behulp van Big Data door Google is gemaakt.’ De introductie van Google glass laat volgens de hoogleraar goed zien hoe het mogelijk is te leren omgaan met nieuwe techniek. ‘Google heeft duizend exemplaren over de wereld verspreid om mee te experimenteren. Er is zelfs een gedragscode ontwikkeld: ‘How not to be a glasshole’. Je ziet dat Google probeert die technieken sociaal te implementeren, zodat mensen leren met deze uitvinding om te gaan.’

Techniek is een noodlot

Verbeek is er van overtuigd dat we het juiste midden zullen vinden in deze zoektocht, al zal dat niet zonder slag of stoot gaan. De vader van Icarus vloog veilig de vrijheid tegemoet, terwijl zijn zoon neerstortte. ‘Tot nu toe hebben we geleerd om technische hulpmiddelen te hanteren. We moeten wel af van het idee dat wij met de techniek greep op de werkelijkheid kunnen krijgen. Uiteindelijk is techniek een noodlot waar we het mee moeten doen. Een lot waar we met vallen en opstaan mee om moeten leren gaan.’

Wat doet CBS met Big Data?

Big Data zijn potentieel heel nuttig voor CBS en daarom onderzoekt CBS de mogelijkheden actief. Een voordeel van Big Data is bijvoorbeeld dat het nieuwe informatie kan opleveren, zoals de zogenaamde daytime population. Daarbij wordt  op basis van mobiele telefoniegegevens geschat hoeveel mensen in een bepaald gebied zijn gedurende de tijd. Ook kan het gebruik van Big Data voor lastendrukverlichting bij bedrijven zorgen. CBS is wereldwijd het eerste statistiekbureau dat statistieken op basis van Big Data over verkeersintensiteiten heeft gepubliceerd.