Nationale rekeningen: het beeld van de BV Nederland

Internationale vergelijkbaarheid

CBS is verantwoordelijk voor de samenstelling van de Nationale rekeningen voor Nederland. Het bureau publiceert daaruit belangrijke macro-economische indicatoren als de economische groei en de omvang van het bruto nationaal inkomen (bni). Die samenstelling wordt gedaan volgens een omvangrijke set van wettelijk verplichte internationale richtlijnen. Daardoor is een goede internationale vergelijkbaarheid van economische prestaties mogelijk. Gerard Eding: ‘We maken op verschillende momenten als het ware een foto van de Nederlandse economie met alle informatie die we op dat moment hebben. Die informatie is bij de eerste berekening logischerwijs relatief beperkt en wordt gaandeweg steeds verder uitgebreid. We zien aan het  begin dus wel goed welke kant het op gaat, maar alle details worden pas duidelijk als alle informatie beschikbaar is. Pas als je alle gegevens hebt, kun je de foto optimaal belichten en dus scherp krijgen’.

Groot aantal gebruikers

De gegevens uit de Nationale rekeningen worden door allerlei organisaties en instanties veelvuldig gebruikt, bijvoorbeeld door de Nederlandse regering om het overheidssaldo te monitoren. De politiek heeft ze nodig om beleid te bepalen en evalueren. Het Centraal Planbureau (CPB) en De Nederlandse Bank (DNB) gebruiken de gegevens om hun voorspellingen op te baseren. Ook maakt de wetenschap gebruik van de Nationale rekeningen, bijvoorbeeld om economische prestaties van landen te vergelijken en analyseren. Hoe staat het met de productiviteitsontwikkeling, de handelspositie, de schulden van bedrijven en huishoudens? En hoe doet Nederland het ten opzichte van landen om ons heen? Verder is er met name binnen Europa ook een ‘administratief gebruik’ van de Nationale rekeningen. ‘De financiële bijdragen van de lidstaten aan de Europese Unie worden bepaald op basis van het bruto nationaal inkomen (bni). Dit getal wordt gebruikt als het inkomen op de belastingaangifte van Nederland aan Europa,’ legt Eding uit.

Eén consistent beeld

CBS gebruikt voor het maken van de Nationale rekeningen het overgrote deel van alle gegevens en statistieken die het zelf produceert. Maar bronnen komen ook van buiten CBS, zoals van DNB. ‘De verwerking van al die bronnen gebeurt voor een deel automatisch. Maar een belangrijk aspect van de Nationale rekeningen is dat deze bronnen daarna met elkaar worden ‘geconfronteerd’ om een goed beeld te krijgen van de Nederlandse economie,’ legt Eding uit. ‘Als alle statistieken hetzelfde zijn en hetzelfde meten, was het makkelijk. Alle puzzelstukjes vallen dan netjes in elkaar. Maar in de praktijk passen de puzzelstukjes niet altijd direct. Dat komt bijvoorbeeld omdat bronnen net iets anders meten of dat er meetfouten en inconsistenties in de opgaven van bedrijven kunnen zitten. Zo kan het voorkomen dat er uit informatie over de export van goederen een heel ander beeld komt dan uit de bedrijfseconomische gegevens van de bedrijfstak die de goederen produceert. Het is onder andere de taak van de Nationale rekeningen al die gegevens te wegen en met elkaar te integreren tot één consistent beeld van de Nederlandse economie.’

‘Als alle statistieken hetzelfde zijn en hetzelfde meten, was het makkelijk. Maar in de praktijk passen de puzzelstukjes niet altijd direct’

Kennis en ervaring

Volgens Eding is het een kwestie van overleg, kennis en ervaring om al die bronnen goed met elkaar te vergelijken. Hij noemt het een kennisintensief proces. ‘We wegen welke bron het meest betrouwbaar is, we kijken of bronnen voldoen aan de richtlijnen. Soms gaan we, samen met de interne leveranciers van alle statistieken, terug naar de bedrijven om te kijken welke gegevens ze hebben aangeleverd. Het kan namelijk voorkomen dat ze verschillende opgaven voor verschillende statistieken hebben gedaan. Dat hele proces vergt veel afstemming, keuzes en overleg.’

Ingewikkelde fiscale constructies

Een onderdeel van de Nationale rekeningen zijn de sectorrekeningen. Binnen de sectorrekeningen wordt ook het bruto nationaal inkomen (bni) berekend. Het bni is de optelsom van het bruto binnenlands product (bbp) en het saldo van de primaire inkomensstromen met het buitenland. Deze inkomensstromen omvatten onder andere lonen, rente, dividenden en winstuitkeringen. ‘Het meten van de internationale winststromen van internationaal opererende ondernemingen is uiterst complex’, verklaart Mark de Haan, hoofd van het team sectorrekeningen binnen CBS.  ‘Een aantal van deze bedrijven maakt gebruik van ingewikkelde fiscale constructies. Daarnaast heeft Nederland een relatief grote financiële sector. De winststromen die Nederland passeren, zijn aanzienlijk. Een relatief kleine wijziging in een brutostroom kan een groot effect hebben op het bni. Daarnaast kunnen wijzigingen in ondernemingsstructuren leiden tot uitkomsten die op het eerste gezicht moeilijk te rijmen zijn. Het duiden van deze ontwikkelingen vergt een diepgaande analyse.’

Foto van de economie

Het bijstellen van het bni, bbp en andere macro-economische cijfers binnen de Nationale rekeningen is altijd een onderdeel van het reguliere proces van CBS, leggen Eding en De Haan uit. Eding: ‘Je maakt je foto van de economie altijd met een bepaalde hoeveelheid licht. In het begin heb je weinig informatie en aan het eind een maximale belichting. Bijstellen van het beeld dat je van de economie hebt, is daardoor onderdeel van het spel. Zelfs al zou je als CBS onbeperkt gegevens krijgen van bedrijven, dan nog krijg je aanpassingen. Dat komt omdat bedrijven in de loop van de tijd zelf ook bepaalde verrekeningen en aanpassingen in hun boekhouding doorvoeren.’ De Haan: ‘Dat nu het bni voor 2012 wordt vastgesteld, komt omdat het een tijd kan duren voordat alle relevante informatie beschikbaar is. Er kan in de tussentijd nog belangrijke informatie van bedrijven binnenkomen. Gedetailleerde informatie over kostenstructuren kan pas in het definitieve berekeningsjaar worden verwerkt.’

Herijking bronnen 

Naast de reguliere bijstellingen houdt CBS haar bronnen ook regelmatig tegen het licht. ‘De Nationale rekeningen moeten een zo goed mogelijk beeld van de economische ontwikkelingen en trends geven,’ legt De Haan uit. ‘Trends en ontwikkelingen die worden gedestilleerd uit de beschikbare bronnen. Verschillen in het onderliggende bronmateriaal moeten daarom regelmatig worden gecorrigeerd. Door de bronnen af en toe tegen het licht te houden, sluiten de gegevens uit de Nationale rekeningen beter aan bij die bronnen. Dit betekent dat eens in de vijf jaar een zogenoemde benchmarkrevisie moet worden uitgevoerd. Daarbij worden de Nationale rekeningen herijkt op de bron.’