Handel en diensten; omzet- en productieontwikkeling, index 2021=100

Handel en diensten; omzet- en productieontwikkeling, index 2021=100

Bedrijfstakken/branches (SBI 2008) Perioden Omzet Waarde Ontwikkeling t.o.v. een jaar eerder Ongecorrigeerd (%) Omzet Waarde Ontwikkeling t.o.v. een jaar eerder Kalendergecorrigeerd (%) Omzet Volume Ontwikkeling t.o.v. een jaar eerder Kalendergecorrigeerd (%)
471 Supermarkten en warenhuizen 2023 oktober 5,4 7,3 -0,5
471 Supermarkten en warenhuizen 2023 november 6,8 6,0 -0,2
471 Supermarkten en warenhuizen 2023 december 2,6 4,8 0,8
471 Supermarkten en warenhuizen 2024 januari* 2,4 2,2 -0,5
471 Supermarkten en warenhuizen 2024 februari* 4,6 0,8 -0,5
471 Supermarkten en warenhuizen 2024 maart* 0,8 0,5 -0,9
471 Supermarkten en warenhuizen 2024 april* 0,0 -0,2 -1,7
471 Supermarkten en warenhuizen 2024 mei* 3,2 0,4 -0,8
471 Supermarkten en warenhuizen 2024 juni* -5,2 -3,2 -5,1
471 Supermarkten en warenhuizen 2024 juli* -1,4 -1,6 -3,6
471 Supermarkten en warenhuizen 2024 augustus* 0,9 -1,9 -4,3
471 Supermarkten en warenhuizen 2024 september* -6,1 -1,2 -4,1
471 Supermarkten en warenhuizen 2024 oktober* 1,6 -1,5 -4,5
4711 Supermarkten 2023 oktober 5,7 7,7 -0,4
4711 Supermarkten 2023 november 7,0 6,0 -0,6
4711 Supermarkten 2023 december 2,6 5,1 0,4
4711 Supermarkten 2024 januari* 2,0 1,9 -1,4
4711 Supermarkten 2024 februari* 4,2 0,0 -1,8
4711 Supermarkten 2024 maart* 0,0 -0,1 -2,0
4711 Supermarkten 2024 april* -0,2 -0,6 -2,7
4711 Supermarkten 2024 mei* 2,3 -0,7 -2,6
4711 Supermarkten 2024 juni* -5,8 -3,5 -5,9
4711 Supermarkten 2024 juli* -2,1 -2,3 -5,2
4711 Supermarkten 2024 augustus* 0,3 -2,7 -5,8
4711 Supermarkten 2024 september* -7,8 -2,8 -6,3
4711 Supermarkten 2024 oktober* 0,4 -2,9 -6,4
472 Winkels in voedingsmiddelen 2023 oktober 0,8 2,4 -0,5
472 Winkels in voedingsmiddelen 2023 november 3,2 2,3 -1,0
472 Winkels in voedingsmiddelen 2023 december 0,2 2,8 0,2
472 Winkels in voedingsmiddelen 2024 januari* 4,8 3,5 -0,1
472 Winkels in voedingsmiddelen 2024 februari* 6,1 4,8 2,3
472 Winkels in voedingsmiddelen 2024 maart* 7,5 6,0 2,8
472 Winkels in voedingsmiddelen 2024 april* 0,2 2,2 -0,9
472 Winkels in voedingsmiddelen 2024 mei* 6,3 4,1 1,1
472 Winkels in voedingsmiddelen 2024 juni* 3,0 5,2 1,6
472 Winkels in voedingsmiddelen 2024 juli* 7,9 8,1 3,8
472 Winkels in voedingsmiddelen 2024 augustus* 12,2 8,9 4,4
472 Winkels in voedingsmiddelen 2024 september* 2,3 6,9 2,1
472 Winkels in voedingsmiddelen 2024 oktober* 8,7 6,3 1,9
474 Winkels in consumentenelektronica 2023 oktober -6,0 -6,0 -7,3
474 Winkels in consumentenelektronica 2023 november 1,3 1,3 0,2
474 Winkels in consumentenelektronica 2023 december -6,0 -6,0 -6,9
474 Winkels in consumentenelektronica 2024 januari* -10,7 -10,7 -12,5
474 Winkels in consumentenelektronica 2024 februari* 2,7 2,7 3,5
474 Winkels in consumentenelektronica 2024 maart* -5,8 -5,8 -3,7
474 Winkels in consumentenelektronica 2024 april* 4,5 4,5 8,0
474 Winkels in consumentenelektronica 2024 mei* 5,0 5,0 8,4
474 Winkels in consumentenelektronica 2024 juni* 2,2 2,2 5,2
474 Winkels in consumentenelektronica 2024 juli* 0,6 0,6 4,4
474 Winkels in consumentenelektronica 2024 augustus* 3,8 3,8 5,7
474 Winkels in consumentenelektronica 2024 september* 3,8 3,8 5,0
474 Winkels in consumentenelektronica 2024 oktober* 9,0 9,0 10,1
475 Winkels in overige huishoudwaren 2023 oktober -1,5 -1,3 -4,3
475 Winkels in overige huishoudwaren 2023 november -1,8 -2,0 -3,7
475 Winkels in overige huishoudwaren 2023 december -4,9 -2,3 -2,0
475 Winkels in overige huishoudwaren 2024 januari* -3,1 -4,1 -3,4
475 Winkels in overige huishoudwaren 2024 februari* 1,6 0,8 4,6
475 Winkels in overige huishoudwaren 2024 maart* -3,5 -1,8 1,3
475 Winkels in overige huishoudwaren 2024 april* -0,6 -1,5 2,2
475 Winkels in overige huishoudwaren 2024 mei* -2,8 -3,6 3,1
475 Winkels in overige huishoudwaren 2024 juni* -6,2 -4,5 0,5
475 Winkels in overige huishoudwaren 2024 juli* -1,8 -3,1 3,0
475 Winkels in overige huishoudwaren 2024 augustus* -0,8 -1,1 3,8
475 Winkels in overige huishoudwaren 2024 september* -2,3 0,5 3,5
475 Winkels in overige huishoudwaren 2024 oktober* 1,9 -0,9 1,9
4752 Winkels in doe-het-zelfartikelen 2023 oktober -3,8 -4,2 -6,7
4752 Winkels in doe-het-zelfartikelen 2023 november -1,6 -1,9 -3,7
4752 Winkels in doe-het-zelfartikelen 2023 december -6,1 -3,1 -3,9
4752 Winkels in doe-het-zelfartikelen 2024 januari* -0,1 -0,8 -0,6
4752 Winkels in doe-het-zelfartikelen 2024 februari* 3,9 3,0 5,4
4752 Winkels in doe-het-zelfartikelen 2024 maart* 2,2 4,3 6,2
4752 Winkels in doe-het-zelfartikelen 2024 april* 4,7 3,0 5,3
4752 Winkels in doe-het-zelfartikelen 2024 mei* 1,8 1,3 6,1
4752 Winkels in doe-het-zelfartikelen 2024 juni* -4,0 -1,8 1,4
4752 Winkels in doe-het-zelfartikelen 2024 juli* 3,6 2,0 5,6
4752 Winkels in doe-het-zelfartikelen 2024 augustus* 6,8 6,8 9,9
4752 Winkels in doe-het-zelfartikelen 2024 september* 2,4 4,6 6,0
4752 Winkels in doe-het-zelfartikelen 2024 oktober* 9,9 7,1 8,1
4759 Winkels overige huishoudartikelen 2023 oktober 1,2 2,0 -1,7
4759 Winkels overige huishoudartikelen 2023 november -1,4 -1,7 -3,5
4759 Winkels overige huishoudartikelen 2023 december -3,7 -1,7 -0,5
4759 Winkels overige huishoudartikelen 2024 januari* -6,0 -7,4 -6,8
4759 Winkels overige huishoudartikelen 2024 februari* -0,7 -1,4 3,3
4759 Winkels overige huishoudartikelen 2024 maart* -8,8 -7,9 -3,6
4759 Winkels overige huishoudartikelen 2024 april* -6,4 -6,2 -0,9
4759 Winkels overige huishoudartikelen 2024 mei* -8,2 -9,3 -0,7
4759 Winkels overige huishoudartikelen 2024 juni* -8,8 -7,9 -0,9
4759 Winkels overige huishoudartikelen 2024 juli* -7,9 -8,5 0,6
4759 Winkels overige huishoudartikelen 2024 augustus* -8,4 -9,2 -2,3
4759 Winkels overige huishoudartikelen 2024 september* -7,1 -3,9 1,2
4759 Winkels overige huishoudartikelen 2024 oktober* -5,7 -8,5 -4,1
476 Winkels in recreatieartikelen 2023 oktober -0,5 0,0 -3,3
476 Winkels in recreatieartikelen 2023 november -7,6 -7,8 -8,5
476 Winkels in recreatieartikelen 2023 december -8,3 -7,0 -7,3
476 Winkels in recreatieartikelen 2024 januari* 1,0 1,6 0,5
476 Winkels in recreatieartikelen 2024 februari* 2,3 -0,2 -0,1
476 Winkels in recreatieartikelen 2024 maart* 5,8 6,1 5,9
476 Winkels in recreatieartikelen 2024 april* 0,7 0,9 1,1
476 Winkels in recreatieartikelen 2024 mei* 1,0 0,5 1,3
476 Winkels in recreatieartikelen 2024 juni* -5,1 -4,9 -4,2
476 Winkels in recreatieartikelen 2024 juli* -1,0 -1,1 -0,7
476 Winkels in recreatieartikelen 2024 augustus* 4,4 4,0 2,2
476 Winkels in recreatieartikelen 2024 september* 2,7 3,9 1,1
476 Winkels in recreatieartikelen 2024 oktober* 8,7 7,8 5,2
477 Winkels in overige artikelen 2023 oktober 4,2 4,0 1,1
477 Winkels in overige artikelen 2023 november 4,1 4,0 0,8
477 Winkels in overige artikelen 2023 december 4,4 5,8 4,2
477 Winkels in overige artikelen 2024 januari* 8,0 6,8 6,7
477 Winkels in overige artikelen 2024 februari* 7,8 5,7 4,4
477 Winkels in overige artikelen 2024 maart* 9,0 10,6 8,9
477 Winkels in overige artikelen 2024 april* 3,9 2,8 1,8
477 Winkels in overige artikelen 2024 mei* 5,4 5,0 4,7
477 Winkels in overige artikelen 2024 juni* -4,0 -2,7 -5,2
477 Winkels in overige artikelen 2024 juli* 6,0 4,6 1,8
477 Winkels in overige artikelen 2024 augustus* 4,5 4,7 3,8
477 Winkels in overige artikelen 2024 september* 1,6 3,0 0,2
477 Winkels in overige artikelen 2024 oktober* 5,9 4,4 1,7
4771 Winkels in kleding 2023 oktober 1,7 1,7 0,0
4771 Winkels in kleding 2023 november 1,8 1,8 -0,1
4771 Winkels in kleding 2023 december 3,8 3,8 5,0
4771 Winkels in kleding 2024 januari* 4,8 4,8 10,6
4771 Winkels in kleding 2024 februari* 0,6 0,6 2,7
4771 Winkels in kleding 2024 maart* 9,3 9,3 10,9
4771 Winkels in kleding 2024 april* -2,0 -2,0 0,7
4771 Winkels in kleding 2024 mei* 5,1 5,1 9,8
4771 Winkels in kleding 2024 juni* -7,7 -7,7 -9,1
4771 Winkels in kleding 2024 juli* 4,4 4,4 2,5
4771 Winkels in kleding 2024 augustus* 2,1 2,1 5,9
4771 Winkels in kleding 2024 september* 8,1 8,1 6,0
4771 Winkels in kleding 2024 oktober* 2,7 2,7 0,6
4772 Winkels in schoenen en lederwaren 2023 oktober 3,8 3,8 0,1
4772 Winkels in schoenen en lederwaren 2023 november -0,6 -0,6 -3,9
4772 Winkels in schoenen en lederwaren 2023 december -3,7 -3,7 -5,2
4772 Winkels in schoenen en lederwaren 2024 januari* -0,7 -0,7 -2,2
4772 Winkels in schoenen en lederwaren 2024 februari* 2,5 2,5 1,6
4772 Winkels in schoenen en lederwaren 2024 maart* 9,3 9,3 5,9
4772 Winkels in schoenen en lederwaren 2024 april* 0,4 0,4 -5,3
4772 Winkels in schoenen en lederwaren 2024 mei* 5,1 5,1 0,0
4772 Winkels in schoenen en lederwaren 2024 juni* -3,7 -3,7 -7,4
4772 Winkels in schoenen en lederwaren 2024 juli* 3,5 3,5 -0,3
4772 Winkels in schoenen en lederwaren 2024 augustus* 8,3 8,3 7,8
4772 Winkels in schoenen en lederwaren 2024 september* 14,3 14,3 14,2
4772 Winkels in schoenen en lederwaren 2024 oktober* -1,5 -1,5 -2,1
479 Detailhandel, geen winkel of markt 2023 oktober 9,7 8,1 7,0
479 Detailhandel, geen winkel of markt 2023 november 4,1 4,1 3,3
479 Detailhandel, geen winkel of markt 2023 december 2,7 4,1 3,9
479 Detailhandel, geen winkel of markt 2024 januari* 5,7 4,3 4,2
479 Detailhandel, geen winkel of markt 2024 februari* 10,0 9,3 9,8
479 Detailhandel, geen winkel of markt 2024 maart* 6,4 9,4 10,1
479 Detailhandel, geen winkel of markt 2024 april* 11,9 8,9 10,2
479 Detailhandel, geen winkel of markt 2024 mei* 8,2 8,1 9,8
479 Detailhandel, geen winkel of markt 2024 juni* 7,8 10,9 12,1
479 Detailhandel, geen winkel of markt 2024 juli* 12,3 9,3 10,0
479 Detailhandel, geen winkel of markt 2024 augustus* 8,1 9,6 11,1
479 Detailhandel, geen winkel of markt 2024 september* 11,3 11,3 11,4
479 Detailhandel, geen winkel of markt 2024 oktober* 7,2 5,8 6,0
4791 Postorderbedrijven, webwinkels 2023 oktober 10,0 8,5 7,2
4791 Postorderbedrijven, webwinkels 2023 november 4,3 4,3 3,5
4791 Postorderbedrijven, webwinkels 2023 december 2,8 4,2 4,0
4791 Postorderbedrijven, webwinkels 2024 januari* 5,9 4,5 4,4
4791 Postorderbedrijven, webwinkels 2024 februari* 10,6 10,2 10,7
4791 Postorderbedrijven, webwinkels 2024 maart* 7,0 10,0 10,7
4791 Postorderbedrijven, webwinkels 2024 april* 12,4 9,4 10,8
4791 Postorderbedrijven, webwinkels 2024 mei* 8,3 8,3 10,1
4791 Postorderbedrijven, webwinkels 2024 juni* 8,4 11,4 12,7
4791 Postorderbedrijven, webwinkels 2024 juli* 12,0 9,0 9,8
4791 Postorderbedrijven, webwinkels 2024 augustus* 8,2 9,7 11,3
4791 Postorderbedrijven, webwinkels 2024 september* 11,4 11,4 11,6
4791 Postorderbedrijven, webwinkels 2024 oktober* 7,1 5,7 6,1
4711, 472 Winkels in voedingsmiddelen 2023 oktober 5,1 7,1 -0,4
4711, 472 Winkels in voedingsmiddelen 2023 november 6,5 5,5 -0,7
4711, 472 Winkels in voedingsmiddelen 2023 december 2,2 4,7 0,3
4711, 472 Winkels in voedingsmiddelen 2024 januari* 2,3 2,1 -1,3
4711, 472 Winkels in voedingsmiddelen 2024 februari* 4,4 0,6 -1,3
4711, 472 Winkels in voedingsmiddelen 2024 maart* 0,9 0,6 -1,4
4711, 472 Winkels in voedingsmiddelen 2024 april* -0,1 -0,2 -2,5
4711, 472 Winkels in voedingsmiddelen 2024 mei* 2,8 -0,1 -2,1
4711, 472 Winkels in voedingsmiddelen 2024 juni* -4,7 -2,4 -4,9
4711, 472 Winkels in voedingsmiddelen 2024 juli* -0,9 -1,1 -4,1
4711, 472 Winkels in voedingsmiddelen 2024 augustus* 1,7 -1,3 -4,6
4711, 472 Winkels in voedingsmiddelen 2024 september* -6,5 -1,6 -5,2
4711, 472 Winkels in voedingsmiddelen 2024 oktober* 1,4 -1,8 -5,4
Detailhandel excl. auto's, tankstations 2023 oktober 4,1 4,6 0,3
Detailhandel excl. auto's, tankstations 2023 november 3,7 3,3 -0,1
Detailhandel excl. auto's, tankstations 2023 december 1,4 3,2 1,2
Detailhandel excl. auto's, tankstations 2024 januari* 3,1 2,4 1,2
Detailhandel excl. auto's, tankstations 2024 februari* 5,7 3,5 3,3
Detailhandel excl. auto's, tankstations 2024 maart* 3,4 4,3 3,9
Detailhandel excl. auto's, tankstations 2024 april* 2,8 2,0 2,0
Detailhandel excl. auto's, tankstations 2024 mei* 3,8 2,4 3,1
Detailhandel excl. auto's, tankstations 2024 juni* -2,6 -0,8 -1,1
Detailhandel excl. auto's, tankstations 2024 juli* 2,8 1,8 1,4
Detailhandel excl. auto's, tankstations 2024 augustus* 3,2 2,2 2,0
Detailhandel excl. auto's, tankstations 2024 september* -0,2 2,6 1,2
Detailhandel excl. auto's, tankstations 2024 oktober* 4,3 2,0 0,6
Winkels in non-food, dh geen winkel 2023 oktober 3,6 3,3 0,7
Winkels in non-food, dh geen winkel 2023 november 2,2 2,2 0,2
Winkels in non-food, dh geen winkel 2023 december 0,9 2,4 1,7
Winkels in non-food, dh geen winkel 2024 januari* 3,5 2,5 2,5
Winkels in non-food, dh geen winkel 2024 februari* 6,4 5,2 5,8
Winkels in non-food, dh geen winkel 2024 maart* 4,8 6,5 6,9
Winkels in non-food, dh geen winkel 2024 april* 4,5 3,3 4,4
Winkels in non-food, dh geen winkel 2024 mei* 4,3 3,8 5,9
Winkels in non-food, dh geen winkel 2024 juni* -1,4 0,2 0,8
Winkels in non-food, dh geen winkel 2024 juli* 4,8 3,4 4,1
Winkels in non-food, dh geen winkel 2024 augustus* 4,2 4,4 5,5
Winkels in non-food, dh geen winkel 2024 september* 3,7 5,1 4,6
Winkels in non-food, dh geen winkel 2024 oktober* 5,9 4,2 3,7
Bron: CBS.
Verklaring van tekens

Tabeltoelichting


Deze tabel bevat cijfers over de omzet- en productieontwikkeling van de handel en diensten. De cijfers kunnen worden uitgesplitst naar branche volgens de Standaard bedrijfsindeling (SBI 2008) van het CBS. De ontwikkeling wordt weergegeven als procentuele verandering ten opzichte van een vorige periode en door middel van indexcijfers met als basisjaar 2021.

De omzet- en productieontwikkelingen worden in twee vormen gepubliceerd. Allereerst als jaar-op-jaarontwikkelingen waarbij de groei ten opzichte van dezelfde periode in het voorafgaande jaar uitgedrukt wordt. Deze cijfers worden ongecorrigeerd en kalendergecorrigeerd gepresenteerd. De tweede vorm betreft periode-op-periodeontwikkelingen: maand-op-maand of kwartaal-op-kwartaal. Periode-op-periodeontwikkelingen zijn mogelijk door het toepassen van seizoencorrectie.

Op dit moment bevat deze tabel uitsluitend seizoen- en kalendergecorrigeerde gegevens met betrekking tot de maandelijkse cijfers voor de branche detailhandel. Voor de andere branches lopen de ongecorrigeerde maandreeksen slechts terug tot januari 2021, wat het uitvoeren van correcties bemoeilijkt. Het gebrek aan voldoende historische gegevens maakt het moeilijk om consistente patronen en trends te identificeren, wat cruciaal is voor nauwkeurige correcties. Sommige gegevens zijn mogelijk niet representatief voor alle seizoensinvloeden die zich over een langere periode voordoen, wat kan leiden tot minder betrouwbare of zelfs onjuiste correcties. Naarmate de ongecorrigeerde maandreeksen langer worden, kunnen betrouwbaardere correcties worden gemaakt. In het voorjaar van 2025 zal de tabel daarom worden uitgebreid met seizoen- en kalendergecorrigeerde cijfers voor de andere branches, met terugwerkende kracht vanaf januari 2021.

Gegevens beschikbaar vanaf: januari 2000 voor branches binnen SBI 47 detailhandel en het eerste kwartaal van 2005 voor alle andere branches.

Status van de cijfers:
De cijfers van 2024 zijn voorlopig, de overige cijfers zijn definitief.

De cijfers van een kalenderjaar worden uiterlijk zes maanden na afloop van dat kalenderjaar definitief. Door nagekomen respons kunnen de cijfers tot die tijd nog wijzigen en wordt de status van “voorlopig” aangehouden.

Wijzigingen per 2 december 2024:
Cijfers van de branches behorende bij de SBI-secties G, H, I, J, L, M, N en S zijn toegevoegd. Het betreft cijfers over de periode oktober voor wat betreft de detailhandel en september voor de overige branches.
Cijfers van het derde kwartaal van 2024 kunnen zijn bijgesteld.

Om de uitkomsten van deze indexreeksen aan te laten sluiten bij de actualiteit wordt eens in de vijf jaar een zogenaamde basisverlegging doorgevoerd. In 2024 is met het publiceren van deze tabel overgestapt van referentiejaar 2015 naar 2021 (2021=100) en zijn de wegingsfactoren geactualiseerd en gebaseerd op het jaar 2021.

In deze tabel zijn de gegevens van 9 losse tabellen samengevoegd. Welke tabellen dit betreft, vindt u verderop in deze tabeltoelichting onder “3. Koppelingen naar relevante tabellen en artikelen”.

Wanneer komen er nieuwe cijfers?
Voor maandstatistieken publiceert het CBS als regel op de eerste werkdag van de derde maand na afloop van de verslagmaand, cijfers van de branche detailhandel worden op de eerste werkdag van de tweede maand na afloop van de verslagmaand gepubliceerd. Na publicatie van definitieve uitkomsten past het CBS de uitkomsten alleen aan als er grote bijstellingen en/of correcties noodzakelijk zijn.

Toelichting onderwerpen

Omzet
Omzet is de opbrengst uit verkoop van goederen en diensten aan derden, exclusief btw. De omzet omvat zowel de opbrengst uit hoofdactiviteit als uit nevenactiviteiten. Derden zijn consumenten en bedrijven buiten het (Nederlandse deel van het) eigen concernverband.
Waarde
De ontwikkeling van de geldopbrengst van de omzet.
Ontwikkeling t.o.v. een jaar eerder
De procentuele ontwikkeling van een bepaalde periode (maand, kwartaal, jaar) ten opzichte van dezelfde periode in het daaraan voorafgaande jaar. Het CBS berekent de ontwikkeling aan de hand van niet-afgeronde indexcijfers.
Ongecorrigeerd
Uitkomsten die niet gecorrigeerd zijn voor kalender- en/of seizoeneffecten.
Kalendergecorrigeerd
Elke periode van een reeks bevat een ander aantal werk- of koopdagen, schrikkeldagen en feestdagen. Door te corrigeren voor deze verschillen in samenstelling worden uitkomsten beter vergelijkbaar door de tijd. Een andere samenstelling van kalenderdagen heeft hierdoor geen invloed op de jaar-op-jaar ontwikkelingen. Als gevolg hiervan wordt de trend in ontwikkelingen zuiverder.
Volume
De ontwikkeling van de hoeveelheid verkochte goederen en diensten. De ontwikkeling is niet waargenomen, maar berekend. De hoeveelheid verkochte goederen en diensten in een bepaalde periode berekent het CBS door de waarde van de omzet te delen door de prijs.
Ontwikkeling t.o.v. een jaar eerder
De procentuele ontwikkeling van een bepaalde periode (maand, kwartaal, jaar) ten opzichte van dezelfde periode in het daaraan voorafgaande jaar. Het CBS berekent de ontwikkeling aan de hand van niet-afgeronde indexcijfers.
Kalendergecorrigeerd
Elke periode van een reeks bevat een ander aantal werk- of koopdagen, schrikkeldagen en feestdagen. Door te corrigeren voor deze verschillen in samenstelling worden uitkomsten beter vergelijkbaar door de tijd. Een andere samenstelling van kalenderdagen heeft hierdoor geen invloed op de jaar-op-jaarontwikkelingen. Als gevolg hiervan wordt de trend in ontwikkelingen zuiverder.