Uitwerking van energiemaatregelen in de CPI

Wat zijn de maatregelen?

In het kader van de tijdelijke maatregel tegemoetkoming energieprijzen kleinverbruikers 2022¹ keren de energiemaatschappijen aan elk huishouden met een elektriciteitsaansluiting in elk van de maanden november en december 190 euro uit. In deze publicatie wordt uitgelegd waarom deze maatregel niet wordt meegenomen in de CPI en de Europees geharmoniseerde consumentenprijsindex (HICP).

Het prijsplafond stelt een maximum aan het variabele tarief dat huishoudens voor gas en elektriciteit betalen, tot aan een maximumverbruik. Boven dat maximumverbruik geldt de prijs die huishoudens met hun energiemaatschappij zijn overeengekomen (de contractprijs). Als huishoudens een contractprijs met hun energiemaatschappij zijn overeengekomen die lager ligt dan de plafondprijs, geldt die in plaats van de plafondprijs.

Inleiding CPI en energieprijzen

De consumentenprijsindex meet maandelijks de prijsontwikkeling van alle consumptieve bestedingen van Nederlandse consumenten. De CPI geeft aan hoe de prijzen van een zogenoemd gemiddeld mandje boodschappen voor Nederlandse huishoudens zich ontwikkelt.

De prijs van elektriciteit en gas wordt bepaald door vaste en variabele componenten. De variabele componenten worden bepaald per kWh elektriciteit of m³ gas (onder andere het tarief en energiebelasting), de vaste componenten (bijvoorbeeld leveringstarief) gelden per aansluiting. Door gebruik te maken van een standaardverbruik kan de prijs van elektriciteit dan wel gas bepaald worden: het variabele tarief vermenigvuldigd met het standaardverbruik wordt opgeteld bij de vaste componenten. Door elke maand deze som te maken kan de prijsontwikkeling berekend worden.

Tijdelijke maatregel tegemoetkoming energieprijzen

De tijdelijke maatregel wordt via de elektriciteitsmaatschappijen uitgekeerd aan alle huishoudens met een elektriciteitsaansluiting. De overheid geeft expliciet aan dat de maatregel bedoeld is als overbrugging naar het nog in te voeren prijsplafond, als verlaging van de maandelijkse energiekosten.

Voor het bepalen van de consumentenprijsindex sluit het CBS aan bij de regels die het Europese statistiekbureau (Eurostat) opgesteld heeft voor de Europese geharmoniseerde consumentenprijsindex (HICP). Om te bepalen of compensatiemaatregelen voor de hoge energieprijzen in de prijs zelf verrekend moeten worden en in de inflatieberekeningen worden meegenomen heeft Eurostat een drietal criteria opgesteld². Deze drie zijn: een maatregel moet leiden tot verlagingen van belastingen op energie, een maatregel heeft een directe invloed op de prijs per volume, of een maatregel verlaagt prijzen waarover de overheid een zekere zeggenschap heeft, bijvoorbeeld het vaste leveringstarief of de transportkosten.

De tijdelijke maatregel voldoet niet aan één van deze criteria, en lijkt veel meer op de inkomenssteun voor armere gezinnen die in de eerste helft van 2022 is uitgekeerd. Daarom wordt de tijdelijke maatregel als inkomenssteun gezien, ook al wordt deze via de energiemaatschappijen verstrekt. Er is daarmee geen effect op de CPI en HICP.

Prijsplafond

Het prijsplafond stelt een maximum aan de prijs per kilowattuur voor elektriciteit, tot aan een maximumverbruik, en een maximum aan de prijs per m³ voor gas, ook tot aan een maximumverbruik. Doordat de uiteindelijke betaalde prijs afhankelijk is van het geconsumeerde volume, moet het prijsplafond opgenomen worden in de CPI en HICP.

Praktisch gezien gaat het prijsplafond (naar verwachting) in op 1 januari 2023, en daarom heeft deze effect op de CPI (en HICP) vanaf verslagmaand januari 2023. Dit betekent dat een huishouden dan mogelijk met twee verschillende prijzen voor gas en elektriciteit te maken krijgt. Binnen de huishoudens kunnen we drie groepen onderscheiden:

1. de groep die minder verbruikt dan het maximum, maar een contractprijs boven de plafondprijs heeft: deze betaalt de plafondprijs;
2. de groep die meer verbruikt dan het maximum en een contractprijs boven het prijsplafond heeft: deze betaalt zowel de plafondprijs als de contractprijs en;
3. de groep die een contractprijs heeft onder de plafondprijs, deze betaalt over het gehele verbruik de contractprijs.

De prijs van energie die in de CPI gebruikt wordt is een combinatie van de prijzen van de drie groepen. Om de gecombineerde prijs vast te stellen maakt het CBS gebruik van gegevens over het energieverbruik van huishoudens. Hierdoor is vast te stellen welk gedeelte van de huishoudens boven het maximum consumeert, en welk gedeelte eronder. Dan kan de gecombineerde prijs uitgerekend worden.

Toepassing van het prijsplafond op de afgeleide reeks

De afgeleide reeks van de CPI geeft de CPI weer exclusief veranderingen in productgebonden belastingen en subsidies. Dit betekent dat het effect van veranderingen in de tarieven van productgebonden belastingen (bijvoorbeeld BTW en accijns op alcohol en tabak) en subsidies en van consumptiegebonden belastingen (bijvoorbeeld motorrijtuigenbelasting) is verwijderd. De maatregel voor het prijsplafond is geen subsidie op het product zelf, maar wordt door de overheid aan de energiemaatschappijen zelf gegeven. Daarom wordt het prijsplafond niet anders behandeld in de afgeleide reeks van de CPI.

Nieuwe berekeningsmethode energieprijzen in de CPI

Op dit moment neemt het CBS alleen de prijzen van nieuw aangeboden energiecontracten waar. Het CBS werkt aan een nieuwe methode om energieprijzen te berekenen. In deze nieuwe methode worden alle contracten (nieuwe en bestaande) meegenomen in de prijsberekening.