Meer samenwerking lokale overheden

Een gemeenschappelijke regeling (GR) is een samenwerkingsverband tussen meerdere overheden, meestal tussen gemeenten. De GR krijgt geld van de deelnemende overheden om bepaalde taken uit te voeren. De belangrijkste samenwerkingen zijn sociale werkplaatsen (WSW), stadsregio’s, veiligheidsregio’s, de gemeentelijke gezondheidsdiensten (GGD) en intergemeentelijke sociale diensten (ISD, verantwoordelijk voor onder andere de bijstandsverlening).

Meer samenwerking op het gebied van veiligheid en bestuur

Lokale overheden zijn meer gaan samenwerken in veiligheidsregio’s, die alle de organisatievorm van een GR hebben. In 2013 is de Wet op veiligheidsregio’s veranderd, waarbij vanaf dat moment gemeenten taken op het gebied van ambulancevervoer en brandweer hebben overgedragen aan de 25 veiligheidsregio’s. In 2015 bedroegen de uitgaven van de veiligheidsregio’s 1,5 miljard euro, in 2010 was dit 0,9 miljard euro. Hieronder vallen bijvoorbeeld uitgaven van de brandweer, zoals de aankoop en onderhoud van brandweerauto’s.

Een andere vorm van samenwerking is de ambtelijke samenwerking. In een ambtelijke samenwerking willen (vooral kleinere) gemeenten efficiënter werken door de ambtenaren samen te brengen in één organisatie. Hierdoor beoogt men de kwaliteit van de dienstverlening te verbeteren en het ambtelijk apparaat efficiënter in te richten. In 2010 was er nog nauwelijks sprake van uitgaven van ambtelijke samenwerkingen. In 2015 waren er 18 ambtelijke samenwerkingen waarin 54 gemeenten samenwerkten, goed voor 0,5 miljard euro aan uitgaven.

In 2015 werd een aantal GRs waaronder de stadsregio’s opgeheven. De stadsregio’s voerden taken uit op het gebied van de jeugdzorg, infrastructuur en regionale bereikbaarheid waarvoor zij bijdragen kregen van het Rijk. Jeugdzorg wordt nu uitgevoerd door gemeenten, en verkeer en vervoer grotendeels door provincies en metropoolregio’s.

De metropoolregio is als gemeenschappelijke regeling terug gekomen en houdt zich bezig met verkeer en vervoer, zoals de Metropoolregio Rotterdam-Den Haag. De Stadsregio Amsterdam is niet opgeheven en vervult nog steeds taken op het gebied van verkeer en vervoer. In 2010 werd 1,3 miljard euro uitgegeven door de stadsregio’s, in 2015 werd 0,6 miljard euro uitgegeven.
Voor een aanzienlijk deel gaat de samenwerking tussen gemeenten om de sociale werkvoorziening en intergemeentelijke sociale diensten. In 2015 werd via GRs 3,7 miljard euro hieraan uitgegeven, vergelijkbaar met 2010.

Gemeenschappelijke regelingen: verschuiving van taken én geld van gemeenten

De inkomsten van GRs zijn voor een belangrijk deel afkomstig van gemeenten. Gemeenten zijn op hun beurt afhankelijk van het Rijk. Daarnaast innen gemeenten belastingen en verkopen ze goederen en diensten om taken uit te voeren. Nog geen 10 procent van de inkomsten van lokale overheden is afkomstig van lokale belastingen, circa 20 procent behalen gemeenten en GRs uit de verkoop van goederen en diensten zoals paspoorten.

Wanneer gemeenten een gemeenschappelijke regeling aangaan, verschuift een deel van de taken naar de GR. De gemeente heeft weliswaar minder uitgaven aan de uitvoering van de taak, maar draagt wel geld af aan de GR. Ook kan een andere overheidsorganisatie, zoals een provincie, geld bijdragen aan de GR. Vervolgens geeft de GR het geld uit aan de uitvoering van de taak.
De overdracht van taken aan de veiligheidsregio’s en de oprichting van ambtelijke samenwerkingen heeft als gevolg dat gemeenten bijvoorbeeld minder loonkosten hebben, de loonkosten en andere uitvoeringskosten worden nu door gemeenschappelijke regelingen betaald. Daar staat tegenover dat gemeenten de gemeenschappelijke regelingen in de vorm van inkomensoverdrachten betalen om taken uit te voeren.

Gemeenten houden de regie door aan het bestuur van GRs deel te nemen, verantwoordelijk te blijven voor het financiële toezicht en door middel van het budgetrecht van de Raad.

In 2015 stijgen de uitgaven als gevolg van extra taken

Met de toegenomen samenwerking beogen lokale overheden ook te bezuinigen. De totale uitgaven van gemeenten en GRs samen, gecorrigeerd voor onderlinge geldstromen, daalden in de periode 2010-2014, met ruim 5 miljard euro. Minder investeringen en een afname van het saldo van aankopen en verkopen van grond hebben hier voor een belangrijk deel aan bijgedragen. De inkomsten daalden met 1,3 miljard euro, het tekort van gemeenten en GRs liep hierdoor terug van 4,8 miljard euro naar ruim 1 miljard euro.