Kaarten en kaartgebruik bij het CBS

Kaarten vormen van oudsher een onmisbaar hulpmiddel voor iedereen die aan het vertrek staat voor een tocht over land of over water. De oriëntatiefunctie is waarschijnlijk de belangrijkste functie van kaarten. Tegenwoordig kan de kaart ook een rol spelen bij het overbrengen van grote hoeveelheden gegevens met een ruimtelijke component. Kaarten hoeven niet meer op papier gedrukt te zijn. Ze kunnen ook virtueel en interactief via het beeldscherm worden opgeroepen. Daarmee zijn ze tijdelijk van aard. Maar daarmee niet per definitie minder fraai of minder bruikbaar dan de permanente papieren uitgaven.

Kaarten en statistieken

Het doel van kaarten is het overdragen van ruimtelijke informatie. Anders dan bij een grafiek kunnen uit de kaart veel eenvoudiger ruimtelijke conclusies worden getrokken. Omdat veel statistieken de geografische component delen zijn kaarten prima geschikt voor een ruimtelijke weergave van statistische uitkomsten.

Topografische en thematische kaarten

De traditionele hoofdindeling van kaarten is die in topografische en thematische kaarten. Topografische kaarten geven een algemeen beeld van het aardoppervlak: wegen, rivieren, huizen, reliëf en de namen van de verschillende objecten. Thematische kaarten geven de spreiding weer van één verschijnsel, bijvoorbeeld de bevolkingsdichtheid. Een thematische kaart bevat altijd een topografische ondergrond, zoals het wegennet of alleen de bestuurlijke grenzen van gemeenten of provincies. Het opnemen van dergelijke topografische informatie bevordert de herkenbaarheid van de thematische kaart voor de gebruiker.

Webkaarten

De gebruikswijze van de kaart beïnvloedt de samenstelling en vormgeving ervan. Een topografische kaart beoogt een zo natuurgetrouw mogelijk beeld te geven van het aardoppervlak. Bij thematische kaarten is het doel inzicht geven in verschillen in samenhang of juist in de samenhang in verschillen tussen gebieden. Met de opkomst van de nieuwe media doen de zogenaamde webkaarten hun intrede. Het kaartgebruik via het web heeft de afgelopen jaren een grote vlucht genomen. Het aantal webkaarten dat dagelijks wereldwijd wordt gegenereerd en gebruikt zou bij benadering rond de 200 miljoen liggen. De extra mogelijkheden van kaartgebruik via het web zijn interactie en dynamiek.

Kaartgebruik bij het CBS

Het CBS biedt als statistisch bureau een veelheid aan statistische uitkomsten aan die inzicht geven in de maatschappelijke en economische processen in ons land. Al deze uitkomsten zijn op te vragen via de statistische databank van het bureau: StatLine. Naast de mogelijkheid om de gekozen gegevens in de vorm van tabellen of grafieken te bekijken, bestaat sinds eind 2002 de mogelijkheid de gegevens ook in de vorm van een thematische kaart af te beelden. Afhankelijk van het regionale niveau is het mogelijk om bij elke gekozen tabel een kaart te genereren en de gegevens in één oogopslag te visualiseren. De kaart is op te vragen via het icoon van Nederland, links op het scherm. Er zijn onder andere kaarten voor landsdelen, provincies, gemeenten, landbouwgebieden, politieregio’s, etc. Een voorbeeld is het aantal inwoners per vierkante kilometer (de bevolkingsdichtheid) van gemeenten in de provincie Zuid-Holland.

Bevolkingsdichtheid provincie Zuid-Holland (gemeentelijke indeling 2003)

Het interactieve van deze kaartmodule achter de StatLine databank is de mogelijkheid heen en weer te schakelen tussen de dataset en de kaart. Ingang is echter altijd de geselecteerde dataset en dus het gekozen onderwerp. De module is dus wel dynamisch, maar eenzijdig en vooral geschikt voor presentatie en interpretatie.

Sinds medio 2003 heeft het CBS het cartografisch aanbod verder uitgebreid. Bij wijze van experiment is een klikbare kaart beschikbaar die direct te benaderen is. Het is nu mogelijk rechtstreeks in de kaart een gebied aan te klikken waar de interesse naar uitgaat. Hiermee is een dynamische en tweezijdige module gerealiseerd waarbinnen gebruikers eerst het gebied van hun keuze kunnen bepalen en niet direct een onderwerp hoeven te selecteren. Gezien het interactieve en tweezijdige karakter heeft het CBS deze module gedoopt tot cartografische toegang.

Cartografische toegang tot StatLine

Vanwege het experimentele karakter is er vooralsnog slechts een beperkte set van enkele tientallen, voornamelijk demografische, gegevens beschikbaar. De cartografische toegang is beschikbaar voor de regionale niveaus gemeenten, grootstedelijke agglomeraties, stadsgewesten, COROP-gebieden, provincies en landsdelen. De set gegevens wordt geleidelijk uitgebreid tot zo’n 300 kerncijfers.

Duncan Beeckman

Bronnen:
F.J. Ormeling & M.J. Kraak (1990), Kartografie: visualisatie van ruimtelijke gegevens.
C.P.J.M. van Elzakker (2002), Gebruik en gebruikers van kaarten op het web.
Kartografisch Tijdschrift, 2002.XXVIII.3, pp. 11-21.