Ruim een kwart minder libellen dan in 2008

27-3-2025 06:30

Tussen 2008 en 2024 zijn libellenpopulaties in Nederland gemiddeld met 28 procent afgenomen. Niet alleen zeldzame en kwetsbare soorten nemen in aantal af, maar ook algemene soorten, zoals het lantaarntje, laten dalende populaties zien. Warmteminnende soorten, zoals de vuurlibel, profiteren van klimaatverandering en nemen gemiddeld juist toe. Dit blijkt uit nieuwe cijfers van het CBS en De Vlinderstichting.

Sinds 1998 worden libellen tweewekelijks geteld op vaste routes, als onderdeel van het Landelijk Meetnet Libellen. Daarmee kan voor ieder jaar een gemiddelde populatie-index worden berekend op basis van 47 soorten. Hiermee kunnen veranderingen door de tijd worden gevolgd. Nederland telt ongeveer 64 soorten libellen; van de overige zeventien soorten zijn onvoldoende betrouwbare gegevens beschikbaar om te gebruiken voor de populatie-index.

Populatietrend libellen¹⁾
Jaar	Waarneming ((1999=100))	Trend ((1999=100))	Onzekerheid trend ((1999=100))
1999	104,96	100,00	92,04 - 108,46
2000	108,09	102,69	96,42 - 109,29
2001	96,33	105,35	100,34 - 110,51
2002	96,38	107,85	103,61 - 112,26
2003	126,94	110,23	106,21 - 114,44
2004	102,24	112,43	108,20 - 116,80
2005	102,06	114,31	109,82 - 119,00
2006	131,39	116,23	111,48 - 121,18
2007	111,93	118,17	113,15 - 123,44
2008	136,35	119,35	114,07 - 124,91
2009	118,71	119,06	114,11 - 124,29
2010	113,96	117,83	113,12 - 122,86
2011	112,43	116,67	111,88 - 121,77
2012	109,20	115,22	110,77 - 119,90
2013	120,34	113,57	109,14 - 118,19
2014	111,49	113,04	108,81 - 117,40
2015	112,03	112,33	108,06 - 116,78
2016	106,86	110,61	106,59 - 114,84
2017	112,79	108,56	104,83 - 112,55
2018	119,52	106,17	102,6 - 109,95
2019	96,99	103,48	100,18 - 106,97
2020	98,92	100,54	97,46 - 103,76
2021	91,51	97,33	94,33 - 100,49
2022	100,65	93,88	90,58 - 97,33
2023	84,13	90,24	86,25 - 94,45
2024	90,32	86,45	81,32 - 91,86
Bron: NEM (Vlinderstichting, CBS)
¹⁾ Gemiddelde aantalstrend van 47 soorten.

Populatietrend libellen¹⁾
Jaar	Waarneming ((1999=100))	Trend ((1999=100))	Onzekerheid trend ((1999=100))
1999	104,96	100,00	92,04 - 108,46
2000	108,09	102,69	96,42 - 109,29
2001	96,33	105,35	100,34 - 110,51
2002	96,38	107,85	103,61 - 112,26
2003	126,94	110,23	106,21 - 114,44
2004	102,24	112,43	108,20 - 116,80
2005	102,06	114,31	109,82 - 119,00
2006	131,39	116,23	111,48 - 121,18
2007	111,93	118,17	113,15 - 123,44
2008	136,35	119,35	114,07 - 124,91
2009	118,71	119,06	114,11 - 124,29
2010	113,96	117,83	113,12 - 122,86
2011	112,43	116,67	111,88 - 121,77
2012	109,20	115,22	110,77 - 119,90
2013	120,34	113,57	109,14 - 118,19
2014	111,49	113,04	108,81 - 117,40
2015	112,03	112,33	108,06 - 116,78
2016	106,86	110,61	106,59 - 114,84
2017	112,79	108,56	104,83 - 112,55
2018	119,52	106,17	102,6 - 109,95
2019	96,99	103,48	100,18 - 106,97
2020	98,92	100,54	97,46 - 103,76
2021	91,51	97,33	94,33 - 100,49
2022	100,65	93,88	90,58 - 97,33
2023	84,13	90,24	86,25 - 94,45
2024	90,32	86,45	81,32 - 91,86
Bron: NEM (Vlinderstichting, CBS)
¹⁾ Gemiddelde aantalstrend van 47 soorten.

Afname koudeminnende libellen, toename warmteminnende soorten

De achteruitgang van libellen is het sterkst te zien bij koudeminnende soorten, zoals de groene glazenmaker en de noordse winterjuffer. Deze groep libellen is sinds de start van de metingen met ongeveer 75 procent afgenomen, gemiddeld 5 procent per jaar. Sommige soorten, zoals de maanwaterjuffer en de noordse witsnuitlibel, zijn in de laatste twaalf jaar met meer dan 95 procent afgenomen.

Warmteminnende soorten, zoals de vuurlibel en de zuidelijke keizerlibel, nemen als groep juist toe met gemiddeld 5 procent per jaar, al vlakt de groei de laatste jaren enigszins af.

Populatietrend koude- en warmteminnende libellen¹⁾
Jaar	Trend koudeminnende soorten ((1999=100))	Onzekerheid trend koudeminnende soorten ((1999=100))	Trend warmteminnende soorten ((1999=100))	Onzekerheid trend warmteminnende soorten ((1999=100))
1999	100,00	79,18 - 126,73	100,00	87,75 - 114,12
2000	93,60	78,27 - 111,73	112,79	102,27 - 124,54
2001	88,44	76,97 - 101,51	125,94	117,05 - 135,69
2002	84,14	74,76 - 94,47	139,28	131,55 - 147,54
2003	80,74	72,13 - 90,12	152,44	145,16 - 160,13
2004	78,06	69,48 - 87,61	165,17	157,83 - 173,08
2005	75,75	67,02 - 85,57	177,49	169,41 - 186,16
2006	74,44	65,63 - 84,50	188,44	179,89 - 197,51
2007	74,07	64,94 - 84,76	197,63	188,50 - 207,19
2008	73,31	63,95 - 84,17	206,24	196,44 - 216,30
2009	72,21	63,61 - 82,06	212,53	202,92 - 222,39
2010	71,06	63,21 - 80,11	216,73	207,05 - 226,72
2011	69,00	61,39 - 77,66	223,60	213,21 - 234,38
2012	65,60	58,95 - 73,09	234,63	224,08 - 245,66
2013	61,82	55,76 - 68,71	246,85	235,57 - 258,75
2014	57,94	52,62 - 63,86	265,49	253,78 - 277,93
2015	53,91	48,97 - 59,50	285,59	272,42 - 299,40
2016	49,90	45,46 - 54,88	299,37	286,19 - 313,07
2017	45,91	41,97 - 50,29	311,77	298,92 - 325,62
2018	42,26	38,72 - 46,12	322,32	309,57 - 336,30
2019	38,92	35,83 - 42,28	330,92	318,42 - 344,33
2020	35,74	33,08 - 38,70	337,64	325,37 - 350,61
2021	32,74	30,31 - 35,39	342,26	329,70 - 355,35
2022	29,93	27,47 - 32,64	344,67	330,44 - 359,66
2023	27,29	24,46 - 30,43	344,91	327,20 - 363,94
2024	24,82	21,45 - 28,71	342,99	319,81 - 368,29
Bron: NEM (Vlinderstichting, CBS)
¹⁾ Gemiddelde aantalstrend van 15 koudeminnende en 15 warmteminnende soorten

Populatietrend koude- en warmteminnende libellen¹⁾
Jaar	Trend koudeminnende soorten ((1999=100))	Onzekerheid trend koudeminnende soorten ((1999=100))	Trend warmteminnende soorten ((1999=100))	Onzekerheid trend warmteminnende soorten ((1999=100))
1999	100,00	79,18 - 126,73	100,00	87,75 - 114,12
2000	93,60	78,27 - 111,73	112,79	102,27 - 124,54
2001	88,44	76,97 - 101,51	125,94	117,05 - 135,69
2002	84,14	74,76 - 94,47	139,28	131,55 - 147,54
2003	80,74	72,13 - 90,12	152,44	145,16 - 160,13
2004	78,06	69,48 - 87,61	165,17	157,83 - 173,08
2005	75,75	67,02 - 85,57	177,49	169,41 - 186,16
2006	74,44	65,63 - 84,50	188,44	179,89 - 197,51
2007	74,07	64,94 - 84,76	197,63	188,50 - 207,19
2008	73,31	63,95 - 84,17	206,24	196,44 - 216,30
2009	72,21	63,61 - 82,06	212,53	202,92 - 222,39
2010	71,06	63,21 - 80,11	216,73	207,05 - 226,72
2011	69,00	61,39 - 77,66	223,60	213,21 - 234,38
2012	65,60	58,95 - 73,09	234,63	224,08 - 245,66
2013	61,82	55,76 - 68,71	246,85	235,57 - 258,75
2014	57,94	52,62 - 63,86	265,49	253,78 - 277,93
2015	53,91	48,97 - 59,50	285,59	272,42 - 299,40
2016	49,90	45,46 - 54,88	299,37	286,19 - 313,07
2017	45,91	41,97 - 50,29	311,77	298,92 - 325,62
2018	42,26	38,72 - 46,12	322,32	309,57 - 336,30
2019	38,92	35,83 - 42,28	330,92	318,42 - 344,33
2020	35,74	33,08 - 38,70	337,64	325,37 - 350,61
2021	32,74	30,31 - 35,39	342,26	329,70 - 355,35
2022	29,93	27,47 - 32,64	344,67	330,44 - 359,66
2023	27,29	24,46 - 30,43	344,91	327,20 - 363,94
2024	24,82	21,45 - 28,71	342,99	319,81 - 368,29
Bron: NEM (Vlinderstichting, CBS)
¹⁾ Gemiddelde aantalstrend van 15 koudeminnende en 15 warmteminnende soorten

Achteruitgang algemene soorten

Ook algemeen voorkomende soorten nemen af: de 15 meest algemene libellen van Nederland, waaronder het lantaarntje en de paardenbijter, zijn sinds 1999 met gemiddeld 15 procent afgenomen. Deze daling wordt waarschijnlijk niet verklaard door de temperatuursvoorkeur van deze soorten, want deze algemene soorten zijn gemiddeld meer warmte- dan koudeminnend. .

Vooral afname libellen van vennen en hoogveen

Naast libellen die op vrijwel alle watertypen voorkomen (zoals het lantaarntje), zijn sommige libellen specialisten van bepaalde leefgebieden. Van deze zogenaamde specialisten gaan libellen van vennen en hoogveen, zoals de speerwaterjuffer en de venglazenmaker, sinds 2010 achteruit. Hierbij speelt klimaatopwarming en verdroging een belangrijke rol: in warme zomers kan het water in vennen en hoogveen flink opwarmen, en dat leidt bij de libellen in deze groep (waaronder meer koude- dan warmteminnende soorten) tot hittestress.

Ook vallen vennen onder dergelijke omstandigheden vaker droog, waardoor libellen zich niet meer kunnen voortplanten en populaties plaatselijk kunnen verdwijnen. Zo is de libellenstand van vennen en hoogveen na de droge zomers van 2018 en 2019 sterk afgenomen, waarna geen herstel volgde.

Libellen van laagveen en moerassen, zoals de gevlekte witsnuitlibel, namen aanvankelijk toe, maar zijn sinds 2018 met ruim 20 procent afgenomen. Wel liggen de aantallen libellen van dit leefgebied nog iets boven die van 1999. Libellen van stromend water, zoals de weidebeekjuffer, zijn over de hele periode toegenomen met 43 procent.

Populatieaantallen libellen per habitattype¹⁾
Jaar	Vennen en hoogveen (Index (1999=100))	Laagveen en moerassen (Index (1999=100))	Beken en rivieren (Index (1999=100))
1999	100	100	100
2000	102,73	98,96	109
2001	105,63	98,7	118,3
2002	108,51	99,03	127,37
2003	111,46	100,06	136,18
2004	114,43	101,74	144,49
2005	117,13	103,89	151,66
2006	120,14	107,27	158,88
2007	123,54	111,91	165,99
2008	126,2	116,37	169,79
2009	127,92	120,28	165,4
2010	129,01	124,08	156,23
2011	128,96	127,35	150,51
2012	127,35	129,87	146,34
2013	124,53	132,1	143,06
2014	120,82	134,88	146,48
2015	116,19	137,11	151,3
2016	110,12	138,27	155,86
2017	103,34	138,78	161,66
2018	97,55	137,76	164,67
2019	92,71	135,25	164,69
2020	87,98	131,73	163,8
2021	83,53	127,11	161,18
2022	79,42	121,44	156,62
2023	75,57	114,93	150,62
2024	71,95	107,78	143,48
Bron: CBS, NEM (Vlinderstichting, CBS)
¹⁾ Gemiddelde aantalstrend per habitattype.

Populatieaantallen libellen per habitattype¹⁾
Jaar	Vennen en hoogveen (Index (1999=100))	Laagveen en moerassen (Index (1999=100))	Beken en rivieren (Index (1999=100))
1999	100	100	100
2000	102,73	98,96	109
2001	105,63	98,7	118,3
2002	108,51	99,03	127,37
2003	111,46	100,06	136,18
2004	114,43	101,74	144,49
2005	117,13	103,89	151,66
2006	120,14	107,27	158,88
2007	123,54	111,91	165,99
2008	126,2	116,37	169,79
2009	127,92	120,28	165,4
2010	129,01	124,08	156,23
2011	128,96	127,35	150,51
2012	127,35	129,87	146,34
2013	124,53	132,1	143,06
2014	120,82	134,88	146,48
2015	116,19	137,11	151,3
2016	110,12	138,27	155,86
2017	103,34	138,78	161,66
2018	97,55	137,76	164,67
2019	92,71	135,25	164,69
2020	87,98	131,73	163,8
2021	83,53	127,11	161,18
2022	79,42	121,44	156,62
2023	75,57	114,93	150,62
2024	71,95	107,78	143,48
Bron: CBS, NEM (Vlinderstichting, CBS)
¹⁾ Gemiddelde aantalstrend per habitattype.

Bronnen

Externe link Compendium voor de Leefomgeving – Trend van libellen, 1850-2023
Externe link Website - Landelijk meetnet libellen