Mogelijke omzeiling sancties tegen Rusland door jonge, kleine bedrijven

10-12-2024 06:30

De Nederlandse goederenexport naar Rusland is na het opschalen van sancties door de Europese Unie in 2022 sterk teruggelopen. Tegelijkertijd is de Nederlandse export van gesanctioneerde goederen naar zeven landen met verhoogd risico op sanctieomzeiling toegenomen. Opvallend veel jonge, kleine bedrijven die vóór 2022 deze gesanctioneerde producten nog niet exporteerden, zijn naar deze landen gaan exporteren. Dat meldt het CBS in samenwerking met de Rijksuniversiteit Groningen (RUG) op basis van nieuw onderzoek.

Vergeleken met de periode 2018-2021, was de exportwaarde van gesanctioneerde goederen naar Rusland in 2023 circa 86 procent lager. Daarnaast is een kwart van de export van niet-gesanctioneerde goederen naar Rusland weggevallen. Een deel van de goederen zou via derde landen – die wel naar Rusland zijn blijven exporteren – alsnog in Rusland terecht kunnen komen. Alhoewel deze vorm van sanctieomzeiling niet direct waarneembaar is in de statistieken van het CBS, kan wel onderzocht worden naar welke landen de export van gesanctioneerde producten buitenproportioneel is toegenomen. Deze landen worden in het onderzoek van het CBS en de RUG aangemerkt als landen met een verhoogd risico op sanctieomzeiling.

Nederlandse goederenexport naar Rusland naar sanctie-categorie¹⁾
jaar	kwartaal2	Niet gesanctioneerd (mln euro)	Gesanctioneerd naar Rusland (mln euro)
2018	1e kwartaal	503,8	713,9
2018	2e kwartaal	432,5	657
2018	3e kwartaal	419,7	748,6
2018	4e kwartaal	458,4	801,1
2019	1e kwartaal	484,9	592,5
2019	2e kwartaal	557,2	752,3
2019	3e kwartaal	595,6	1006,9
2019	4e kwartaal	844,1	1224,8
2020	1e kwartaal	567,7	759,7
2020	2e kwartaal	557,6	854
2020	3e kwartaal	510,1	1085,9
2020	4e kwartaal	587,9	1015,7
2021	1e kwartaal	572,9	1058,4
2021	2e kwartaal	588,4	1132,8
2021	3e kwartaal	602,9	1379,1
2021	4e kwartaal	665,3	1380,2
2022	1e kwartaal	495	585,2
2022	2e kwartaal	402,8	255,4
2022	3e kwartaal	507,5	267
2022	4e kwartaal	617,5	197,5
2023	1e kwartaal	539,7	169,5
2023	2e kwartaal	381	104,7
2023	3e kwartaal	326,9	158,4
2023	4e kwartaal	450,7	114,2
¹⁾Geïndexeerde handelswaardes, prijspeil 2018

Nederlandse goederenexport naar Rusland naar sanctie-categorie¹⁾
jaar	kwartaal2	Niet gesanctioneerd (mln euro)	Gesanctioneerd naar Rusland (mln euro)
2018	1e kwartaal	503,8	713,9
2018	2e kwartaal	432,5	657
2018	3e kwartaal	419,7	748,6
2018	4e kwartaal	458,4	801,1
2019	1e kwartaal	484,9	592,5
2019	2e kwartaal	557,2	752,3
2019	3e kwartaal	595,6	1006,9
2019	4e kwartaal	844,1	1224,8
2020	1e kwartaal	567,7	759,7
2020	2e kwartaal	557,6	854
2020	3e kwartaal	510,1	1085,9
2020	4e kwartaal	587,9	1015,7
2021	1e kwartaal	572,9	1058,4
2021	2e kwartaal	588,4	1132,8
2021	3e kwartaal	602,9	1379,1
2021	4e kwartaal	665,3	1380,2
2022	1e kwartaal	495	585,2
2022	2e kwartaal	402,8	255,4
2022	3e kwartaal	507,5	267
2022	4e kwartaal	617,5	197,5
2023	1e kwartaal	539,7	169,5
2023	2e kwartaal	381	104,7
2023	3e kwartaal	326,9	158,4
2023	4e kwartaal	450,7	114,2
¹⁾Geïndexeerde handelswaardes, prijspeil 2018

Sterke toename export naar zeven landen

Uit het onderzoek komen de volgende exportbestemmingen naar voren als landen met een verhoogd risico op sanctieomzeiling: Armenië, Kazachstan, Kirgizië, Mongolië, Servië, Turkije, en Turkmenistan. Naar deze bestemmingen is de Nederlandse export van goederen waarvan de export naar Rusland is gesanctioneerd, opvallend sterk gegroeid. Vanuit deze landen is de export naar Rusland niet afgenomen, of zelfs gestegen.

De exportwaarde van gesanctioneerde goederen naar de EEU+-regio (de EEU-landen Armenië, Kazachstan en Kirgizië, samen met Mongolië en Turkmenistan) was bijvoorbeeld in 2022 ruim 74 procent, en in 2023 ruim 90 procent hoger dan gemiddeld in de periode 2018-2021. In beide jaren groeide de export van deze producten naar de rest van de wereld met ongeveer 25 procent.

Nederlandse gesanctioneerde goederenexport naar landen met verhoogd risico^{1) 2)}
jaar	kwartaal2	Turkije (mln euro)	Servië (mln euro)	EEU-plus (mln euro)
2018	1e kwartaal	776	77	66
2018	2e kwartaal	672	83	61
2018	3e kwartaal	670	71	78
2018	4e kwartaal	645	78	72
2019	1e kwartaal	727	67	59
2019	2e kwartaal	665	77	79
2019	3e kwartaal	792	86	79
2019	4e kwartaal	894	129	120
2020	1e kwartaal	756	77	75
2020	2e kwartaal	740	73	72
2020	3e kwartaal	868	107	67
2020	4e kwartaal	950	86	70
2021	1e kwartaal	972	102	83
2021	2e kwartaal	926	106	124
2021	3e kwartaal	897	108	89
2021	4e kwartaal	1028	107	83
2022	1e kwartaal	860	89	66
2022	2e kwartaal	957	92	97
2022	3e kwartaal	1169	100	183
2022	4e kwartaal	1236	91	210
2023	1e kwartaal	1319	109	157
2023	2e kwartaal	1200	107	125
2023	3e kwartaal	1169	94	165
2023	4e kwartaal	1352	106	159
¹⁾Geïndexeerde handelswaardes, prijspeil 2018 ²⁾ EEU-plus: de Euraziatische Economische Unielanden Armenië, Kazachstan en Kirgizië (zonder Belarus en Rusland) met Turkmenistan en Mongolië.

Nederlandse gesanctioneerde goederenexport naar landen met verhoogd risico^{1) 2)}
jaar	kwartaal2	Turkije (mln euro)	Servië (mln euro)	EEU-plus (mln euro)
2018	1e kwartaal	776	77	66
2018	2e kwartaal	672	83	61
2018	3e kwartaal	670	71	78
2018	4e kwartaal	645	78	72
2019	1e kwartaal	727	67	59
2019	2e kwartaal	665	77	79
2019	3e kwartaal	792	86	79
2019	4e kwartaal	894	129	120
2020	1e kwartaal	756	77	75
2020	2e kwartaal	740	73	72
2020	3e kwartaal	868	107	67
2020	4e kwartaal	950	86	70
2021	1e kwartaal	972	102	83
2021	2e kwartaal	926	106	124
2021	3e kwartaal	897	108	89
2021	4e kwartaal	1028	107	83
2022	1e kwartaal	860	89	66
2022	2e kwartaal	957	92	97
2022	3e kwartaal	1169	100	183
2022	4e kwartaal	1236	91	210
2023	1e kwartaal	1319	109	157
2023	2e kwartaal	1200	107	125
2023	3e kwartaal	1169	94	165
2023	4e kwartaal	1352	106	159
¹⁾Geïndexeerde handelswaardes, prijspeil 2018 ²⁾ EEU-plus: de Euraziatische Economische Unielanden Armenië, Kazachstan en Kirgizië (zonder Belarus en Rusland) met Turkmenistan en Mongolië.

Toename export naar Rusland vanuit de zeven landen

Daarnaast groeide de export van goederen, waarvan de export vanuit de EU naar Rusland gesanctioneerd is, vanuit deze zeven landen naar Rusland. Dat zou er op kunnen wijzen dat gesanctioneerde goederen vanuit Nederland via deze landen alsnog Rusland bereiken. Zo groeide bijvoorbeeld de Turkse export van machines naar Rusland het sterkst. In 2022 en 2023 waren bulldozers, shovels, graafmachines en dergelijke de meest geëxporteerde machines (qua waarde) vanuit Turkije naar Rusland.

Export naar Rusland vanuit Turkije naar productgroep¹⁾
jaar	kwartaal	Automobielen, tractors, rijwielen (mln USD)	Elektrische machines, apparaten en onderdelen (mln USD)	Fruit (mln USD)	Kleding en kledingtoebehoren, niet van van brei- of haakwerk (mln USD)	Kunststof en werken daarvan (mln USD)	Machines, mechanische apparaten en onderdelen (mln USD)	Minerale brandstoffen, aardolie (mln USD)	Verf en pigmenten (mln USD)	Vis, schaaldieren, weekdieren (mln USD)	Werken van gietijzer, ijzer en staal (mln USD)	Overig (mln USD)
2018	1e kwartaal	85,3	33,6	150,8	36,2	35,9	92,7	40,1	5,7	12,1	20,3	363,7
2018	2e kwartaal	93,7	42,1	145,8	29,2	43,5	109	30,2	6,6	17,7	30,5	337,1
2018	3e kwartaal	85,7	55,5	108,6	35,7	41,4	106,4	41,6	7,9	18,4	25,4	352,4
2018	4e kwartaal	103,9	59,2	316,8	29,9	50,5	153,2	57	9,4	25,7	35,3	493,6
2019	1e kwartaal	96,4	38,8	97,9	36,9	41,6	106,3	31,4	8	15,8	25,3	421,1
2019	2e kwartaal	105,7	38,8	129,8	30,6	46,7	121,1	33	8,3	22,9	29,9	376,7
2019	3e kwartaal	100,6	55,2	117,9	39,9	48,6	145,3	19,3	8,3	29,9	37,9	461,3
2019	4e kwartaal	100	54,8	310,7	25,8	50,3	152,9	31,1	8,3	19,9	38,2	432,9
2020	1e kwartaal	104,2	44,7	162,2	32,8	46,8	136,7	49,5	7,5	18,6	31,8	455,8
2020	2e kwartaal	62,5	33,2	178,3	13,6	37,1	132,1	19,7	8,4	21,8	30,4	320
2020	3e kwartaal	84,0	55,1	156,6	33,7	51,5	161,5	19	10,6	44,3	43,4	429,3
2020	4e kwartaal	99,3	67,3	383,6	24,3	51	188,1	26,9	11	47,3	40,4	530,7
2021	1e kwartaal	99,3	52,5	175,7	34,9	51,1	162,3	30,1	9,3	42	33,1	491,8
2021	2e kwartaal	119,7	58,6	217,2	32,4	64,3	212,6	27,7	11,6	80,1	55,4	569,1
2021	3e kwartaal	132,3	68	160,9	33,1	66,7	219,7	29	12,3	54,1	58,6	537,8
2021	4e kwartaal	136,6	74,5	363,7	25,2	68,9	241,6	34,6	12,6	41	50,3	722,0
2022	1e kwartaal	100,5	63,2	141	32,6	62,1	184,7	38,3	11,7	21,1	36,5	467,0
2022	2e kwartaal	79,2	74,8	278,5	31,3	116,6	251,7	49,7	35,7	58,7	47,2	725,1
2022	3e kwartaal	126,3	155,4	232,2	48,4	220	471,4	85	83,9	126,3	93,8	1179,6
2022	4e kwartaal	181,7	265,7	424,4	59,1	244,3	723,3	116,8	103,3	90,6	76,5	1327,4
2023	1e kwartaal	166,5	221,3	225,7	103,9	186,5	707,2	87,8	90,8	41,4	74,2	1191,0
2023	2e kwartaal	160,6	169,1	239,7	94	160,8	614,6	55,1	76,1	90,9	72,3	975,1
2023	3e kwartaal	182,0	150,1	150,5	76	166,5	572,5	43,5	70,6	116,8	72,2	905,7
2023	4e kwartaal	211,0	136,6	317,7	59,2	146,1	588,8	41,3	60,3	74,2	77,3	882,8
Bron: VN Comtrade (2024) ¹⁾ De export is onderverdeeld in de 10, na februari 2022, qua waarde meest vanuit Turkije naar Rusland geëxporteerde productgroepen (2-cijferige gecombineerde nomenclatuur).

Export naar Rusland vanuit Turkije naar productgroep¹⁾
jaar	kwartaal	Automobielen, tractors, rijwielen (mln USD)	Elektrische machines, apparaten en onderdelen (mln USD)	Fruit (mln USD)	Kleding en kledingtoebehoren, niet van van brei- of haakwerk (mln USD)	Kunststof en werken daarvan (mln USD)	Machines, mechanische apparaten en onderdelen (mln USD)	Minerale brandstoffen, aardolie (mln USD)	Verf en pigmenten (mln USD)	Vis, schaaldieren, weekdieren (mln USD)	Werken van gietijzer, ijzer en staal (mln USD)	Overig (mln USD)
2018	1e kwartaal	85,3	33,6	150,8	36,2	35,9	92,7	40,1	5,7	12,1	20,3	363,7
2018	2e kwartaal	93,7	42,1	145,8	29,2	43,5	109	30,2	6,6	17,7	30,5	337,1
2018	3e kwartaal	85,7	55,5	108,6	35,7	41,4	106,4	41,6	7,9	18,4	25,4	352,4
2018	4e kwartaal	103,9	59,2	316,8	29,9	50,5	153,2	57	9,4	25,7	35,3	493,6
2019	1e kwartaal	96,4	38,8	97,9	36,9	41,6	106,3	31,4	8	15,8	25,3	421,1
2019	2e kwartaal	105,7	38,8	129,8	30,6	46,7	121,1	33	8,3	22,9	29,9	376,7
2019	3e kwartaal	100,6	55,2	117,9	39,9	48,6	145,3	19,3	8,3	29,9	37,9	461,3
2019	4e kwartaal	100	54,8	310,7	25,8	50,3	152,9	31,1	8,3	19,9	38,2	432,9
2020	1e kwartaal	104,2	44,7	162,2	32,8	46,8	136,7	49,5	7,5	18,6	31,8	455,8
2020	2e kwartaal	62,5	33,2	178,3	13,6	37,1	132,1	19,7	8,4	21,8	30,4	320
2020	3e kwartaal	84,0	55,1	156,6	33,7	51,5	161,5	19	10,6	44,3	43,4	429,3
2020	4e kwartaal	99,3	67,3	383,6	24,3	51	188,1	26,9	11	47,3	40,4	530,7
2021	1e kwartaal	99,3	52,5	175,7	34,9	51,1	162,3	30,1	9,3	42	33,1	491,8
2021	2e kwartaal	119,7	58,6	217,2	32,4	64,3	212,6	27,7	11,6	80,1	55,4	569,1
2021	3e kwartaal	132,3	68	160,9	33,1	66,7	219,7	29	12,3	54,1	58,6	537,8
2021	4e kwartaal	136,6	74,5	363,7	25,2	68,9	241,6	34,6	12,6	41	50,3	722,0
2022	1e kwartaal	100,5	63,2	141	32,6	62,1	184,7	38,3	11,7	21,1	36,5	467,0
2022	2e kwartaal	79,2	74,8	278,5	31,3	116,6	251,7	49,7	35,7	58,7	47,2	725,1
2022	3e kwartaal	126,3	155,4	232,2	48,4	220	471,4	85	83,9	126,3	93,8	1179,6
2022	4e kwartaal	181,7	265,7	424,4	59,1	244,3	723,3	116,8	103,3	90,6	76,5	1327,4
2023	1e kwartaal	166,5	221,3	225,7	103,9	186,5	707,2	87,8	90,8	41,4	74,2	1191,0
2023	2e kwartaal	160,6	169,1	239,7	94	160,8	614,6	55,1	76,1	90,9	72,3	975,1
2023	3e kwartaal	182,0	150,1	150,5	76	166,5	572,5	43,5	70,6	116,8	72,2	905,7
2023	4e kwartaal	211,0	136,6	317,7	59,2	146,1	588,8	41,3	60,3	74,2	77,3	882,8
Bron: VN Comtrade (2024) ¹⁾ De export is onderverdeeld in de 10, na februari 2022, qua waarde meest vanuit Turkije naar Rusland geëxporteerde productgroepen (2-cijferige gecombineerde nomenclatuur).

Jonge, kleine bedrijven toegetreden

Vooral grote multinationals exporteerden vóór de Russische inval in Oekraïne producten naar Rusland, waarvan de export daarna verder aan banden is gelegd. Deze bedrijven hebben het wegvallen van Rusland als exportbestemming met name opgevangen door meer te exporteren naar landen waar ze daarvoor ook al actief waren. Een deel van deze bedrijven is ook nieuwe exportbestemmingen gaan verkennen, waaronder landen met een verhoogd risico op omzeiling. Dit zijn de zogenaamde switchers.

Daarnaast is er een groep toetreders: bedrijven die gesanctioneerde producten naar landen met een verhoogd risico op sanctieomzeiling exporteren, terwijl zij vóór de aanscherping van de sancties in 2022 deze producten helemaal niet exporteerden. Hierbij gaat het relatief vaak om jonge en kleine zelfstandige mkb-bedrijven met een kleine exportportefeuille, die vaak als tussenhandelaar optreden voor de export van gesanctioneerde goederen, die zij niet zelf produceren, naar landen met een verhoogd risico op sanctieomzeiling.

Bedrijfskenmerken exporteurs naar landen met verhoogd risico sanctieomzeiling, 2022-2023
	Zelfstandig mkb (%)	Grootbedrijf (%)	Nederlandse multinational (%)	Buitenlandse multinational (%)
Toetreders & Switchers	1415	13	569	1102
Toetreders	704	2	28	67
Switchers	711	11	541	1035
Doorsnee-exportpopulatie	26976	303	3179	4154

¹⁾ Dit zijn per definitie bedrijven zonder dochters in het buitenland

Bedrijfskenmerken exporteurs naar landen met verhoogd risico sanctieomzeiling, 2022-2023
	Zelfstandig mkb (%)	Grootbedrijf (%)	Nederlandse multinational (%)	Buitenlandse multinational (%)
Toetreders & Switchers	1415	13	569	1102
Toetreders	704	2	28	67
Switchers	711	11	541	1035
Doorsnee-exportpopulatie	26976	303	3179	4154

¹⁾ Dit zijn per definitie bedrijven zonder dochters in het buitenland

Bronnen

Link Internationaliseringsmonitor, 2024-III – Sancties tegen Rusland: gevolgen voor de Nederlandse export en mogelijke omzeilingsroutes
Link Internationaliseringsmonitor, 2024-III - Exporteren in de schaduw van sancties

Relevante links

Link Nieuwsbericht – Meer Nederlandse sanctiegoederen naar Turkije